Dolny Manhattan – największe atrakcje (mapa, plan zwiedzania, bilety, ciekawostki)

Plan zwiedzania Nowego Jorku

Ten wpis jest częścią dużego przewodnika po Nowym Jorku, który dostępny jest na stronie: Nowy Jork - plan zwiedzania [klik].
Jeżeli jesteś tu z pominięciem głównego wpisu, to zdecydowanie zalecam zapoznanie się z nim najpierw. Zawiera mnóstwo praktycznych porad związanych z poruszaniem się po mieście, dostępem do atrakcji, organizacją zwiedzania, dostępem do internetu, itp. Znajdują się w nim dodatkowe mapy z lokalizacją wszystkich atrakcji, wspomagające tworzenie własnych tras i planów zwiedzania oraz mnóstwo pomocnych informacji pozwalających na szybką orientację w terenie.

W głównym wpisie znajdziesz plany i opisy zwiedzania kilku najciekawszych dzielnic Nowego Jorku:
- Centralny Manhattan
- Górny Manhattan
- Dolny Manhattan oraz Statua Wolności
- Brooklyn (dzielnice: Brooklyn Heights, Dumbo, Williamsburg)

Zwiedzanie Dolnego Manhattanu

W tym rozdziale zakładam, że wiesz już wszystko o czym pisałem w głównym przewodniku po Nowym Jorku i skupiam się wyłącznie na szczegółowych informacjach potrzebnych przy zwiedzaniu. Organizacja tekstu została pomyślana tak, by dało się go szybko i wygodnie używać w trakcie spaceru.

W moim przewodniku Dolny Manhattan oznaczony został jako obszar C, a jego lokalizacja na mapie Nowego Jorku jest widoczna na obrazku poniżej.

Obszar C – Dolny Manhattan oraz Statua Wolności

Trzeci dzień zwiedzania obejmujący Dolny Manhattan oraz Statuę Wolności uważam za najtrudniejszy. Do zrobienia jest naprawdę mnóstwo, a wszystko tak doskonale skleja się ze sobą w spójną całość, że aż żal byłoby czegoś nie zaliczyć. Bezwzględnie postaw na wygodę: buty, ubrania, wszystko musi być maksymalnie wygodne. Nie zapomnij o wodzie, ochronie od słońca i … powerbanku. Na koniec dnia, gdy już ledwo będziesz ciągnąć za sobą nogi każdy z tych szczegółów będzie kluczowy. Wiem o czym mówię, bo przecież cały ten plan przeszedłem na własnych nogach. To był absolutnie fantastyczny dzień, a wrażenia po nim zbieram aż do dzisiaj.
Zaczniemy od odwiedzin na wyspie ze Statuą Wolności, a potem udamy się przez dzielnicę finansową, w kierunku World Trade Center. Odwiedzimy chińską dzielnicę, włoską dzielnicę, SoHo, a na koniec udamy się w dwa symboliczne miejsca, związane z powstaniem dwóch seriali wszech czasów: “Przyjaciele” i “Sex w wielkim mieście”.
Absolutnie nie zalecam zmiany kolejności atrakcji. Zacznij koniecznie od wycieczki na Statuę Wolności, a całą resztę zrób potem. Im wcześniej wybierzesz się na statuę, tym więcej czasu zostanie ci na pozostałą wędrówkę po dolnym Manhattanie i tym więcej czasu będzie można spędzić racząc się jedzeniem w chińskiej lub włoskiej dzielnicy.
W zależności od pory roku pierwszy rejs jest o 8:00 lub 9:00 a następne co 15 minut (latem) lub co godzinę (jesienią i zimą). Jeżeli popłyniesz na Statuę Wolności kolejnymi rejsami (np. o 11:00) to nie zdążysz zrealizować całej wycieczki.

Atrakcje na trasie wycieczki: (15) Rejs statkiem – (16) Staten Island Ferry – (17) Statua Wolności – (18) Wyspa Ellis – (19) Narodowe Muzeum Indian Amerykańskich – (20) Byk z Wall Street (Charging Bull) – (21) Giełda Papierów Wartościowych w Nowym Jorku – (22) Federal Hall National Memorial – (23) Kościół Świętej Trójcy (Trinity Church) – (24) World Trade Center Station – (25) World Trade Center Memorial i 9/11 Muzeum – (26) One World Trade Center – (27) Columbus Park z pomnikiem Sun Yat-sen – (28) Chińska dzielnica (Chinatown) – (29) Włoska dzielnica (Little Italy) – (30) SoHo – (31) Apartament z filmu “Przyjaciele” – (32) Apartament z filmu “Sex w wielkim mieście”
Długość trasy: 8 km (5 mil)
Czas przejścia (bez czasu zwiedzania atrakcji): 2 h 30 min

Opis atrakcji w Dolnym Manhattanie

15. Rejs statkiem – Statua Wolności

Statuę Wolności można oglądać w zasadzie na dwa sposoby (sposobów jest więcej, ale mówimy o tych najłatwiejszych i najtańszych). Jednym z nich jest płatny rejs statkiem Statue Cruises na wyspę ze statuą, a drugim jest rejs darmowym promem miejskim Staten Island Ferry, którego trasa przebiega w pewnej odległości od statui. Opiszę oba sposoby, chociaż od razu zaznaczę, że ten drugi (darmowy) w praktyce jest rozczarowujący.

Do wyspy ze Statuą Wolności dopływają statki (a w zasadzie promy) Statue Cruises. Są to duże promy mieszczące setki ludzi i kursują z różnym natężeniem w zależności od pory roku i sezonowej popularności. Poza sezonem kursy odbywają się mniej więcej co godzinę, a w z sezonie pływają nawet co 15 minut.
Jest to jedna z tych atrakcji, na którą proponuje kupić bilet z wyprzedzeniem, tym bardziej, że ze względu na napięty plan zależy nam, by dostać się na rejs o konkretnej godzinie.
Dystrybutor biletów na swojej stronie internetowej nie zaleca kupować biletów u sprzedawców ulicznych, ze względu na częste próby oszustwa.

Promy pływają dwiema trasami. Pierwsza zaczyna się i kończy w Battery Park, na dolnym Manhattanie w Nowym Jorku, a druga ma swój początek i koniec w Liberty State Park w New Jersey. To dwa różne miasta i nawet dwa różne stany! Jest to o tyle ważna informacja, że promy kursujące na obydwu trasach z wyglądu niczym nie różnią się od siebie. Na przystankach początkowych, czyli w Nowym Jorku oraz w New Jersey nie ma problemu, bo tutaj nie ma możliwości pomyłki (promy nie mieszają się ze sobą). Za to w drodze powrotnej z Liberty Island (tej ze Statuą Wolności) i z odwiedzanej po drodze Ellis Island trzeba uważać, do którego promu się wsiada. Jeżeli bowiem wsiądziesz do niewłaściwego promu, to może się okazać, że zamiast do Nowego Jorku wrócisz do New Jersey.

Jak uniknąć pomyłki przy wsiadaniu na prom?
Zasada jest jedna i bardzo prosta. Wsiadaj na prom dokładnie na tym samym przystanku, na którym z promu wysiadłeś. Promy z Nowego Jorku i New Jersey przybijają do brzegu blisko siebie, ale każdy z nich robi to zawsze w tym samym miejscu! Jeśli jakiś prom wygląda identycznie jak twój, ale (zwłaszcza na wyspie Ellis) przybił do brzegu 50-100 metrów dalej to nie wsiadaj do niego. Twój przybije dokładnie w tym samym miejscu co ten, którym udało ci się przepłynąć na wyspę. Przed wejściem do promu obsługa krzyczy kierunek, w którym płynie prom, ale szum generowany przez silniki promów oraz tłum ludzi jest taki, że trudno usłyszeć co krzyczy obsługa.

Zakup biletów na Statuę Wolności
Dostępne są trzy rodzaje biletów:
– wstęp ogólny: obejmuje transport promem i wstęp na wyspę ze Statuą Wolności oraz na wyspę Ellis
– cokół: dodatkowo wejście do środka cokołu u stóp posągu
– korona: wejście do wnętrza korony na głowie Statui Wolności

Biletów na koronę Statui Wolności nie udało mi się dostać. Zdążyłem kupić bilety z wejściem na cokół. Jednak wejście na cokół, który jest u stóp posągu niewiele daje. Nie ma stąd lepszych widoków na okolicę, a samej statui prawie nie widać (bo jest się praktycznie pod nią). Gdybym miał kupić bilety jeszcze raz, to zupełnie wystarczający jest podstawowy bilet, czyli wstęp ogólny.

Przy okazji przypomnę, że rejs do Statui Wolności możesz wybrać jako jedną z atrakcji w ramach Nowojorskiej Karty Miejskiej, o której pisałam szerzej wcześniej: Nowy Jork CityPASS na GetYourGuide – [klik]

Jeśli bilety na rejs chcesz kupić osobno, to poniżej podaję sprawdzone linki do bezpiecznych źródeł biletów. Ze względu na to, że od czasu do czasu pojawiają się okresowe promocje, to ceny mogą się zmieniać w czasie. Raz są mniej, a raz bardziej atrakcyjne, no i różnie bywa z dostępnością. Klikaj, sprawdzaj i wybieraj najlepszy dla siebie wariant.

sprawdź: bilety na Statuę Wolności na GetYourGuide – [klik]

sprawdź: bilety na Statuę Wolności na Tiqets – [klik]

Jeżeli zależy ci na wejściu na szczyt do wnętrza korony na głowie Statui Wolności, to biletów szukaj na stronie Statue City Cruises i zrób to mniej więcej pół roku wcześniej. Biletów jest tak mało, że później nie ma żadnych szans na zakup.

WAŻNE
Czas pobytu na wyspie ze Statuą Wolności oraz na wyspie Ellis nie jest w żaden sposób ograniczony. Godzina na bilecie dotyczy tylko pierwszego wejścia na prom na początku trasy, a potem możesz poruszać się we własnym tempie i spędzić na wyspach tyle czasu ile masz ochotę.

Statki odpływają z Battery Park, współrzędne GPS:
40°42’11.4″N 74°01’02.8″W
40.703162, -74.017429 – kliknij i wyznacz trasę

UWAGA!!!
Główne nabrzeże w Battery Park, z którego odpływają statki jest obecnie remontowane. Do końca trwania remontu statki odpływają z sąsiedniego nabrzeża, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie Battery Park. Trafienie tu nie nastręcza żadnych trudności, ale dla pewności poniżej podaję współrzędne nabrzeża tymczasowego

Tymczasowe nabrzeże pasażerskie dla statków City Cruises, współrzędne GPS:
40°42’07.2″N 74°00’58.9″W
40.701999, -74.016365 – kliknij i wyznacz trasę

16. Staten Island Ferry

Staten Island Ferry to darmowy prom, który łączy Manhattan oraz Staten Island w Nowym Jorku. Prom przepływa przez Zatokę Nowojorską i oferuje pasażerom widok na Statuę Wolności, Ellis Island i panoramę Manhattanu. W zasadzie wszędzie znajdziesz teksty polecające przepłynięcie się darmowym promem ale nie dlatego, że widoki z niego są jakieś rewelacyjne, a dlatego że … jest darmowy. Krótko mówiąc ma to być dobry sposób na zobaczenie za darmo Statui Wolności oraz panoramy Manhattanu. Ale czy w praktyce jest?
Odpowiem bardzo subiektywnie ale szczerze: moim zdaniem nie jest!

Uważam, że rezygnacja z płatnego rejsu na wyspę ze Statuą Wolności (który kosztuje około 30$) na rzecz darmowego, zatłoczonego promu (przecież wszyscy chcą za darmo, więc tłok bywa tu nieludzki) to duży błąd. Trasa promu Staten Island Ferry wcale nie przebiega aż tak blisko Statui Wolności jakby się chciało. Odniosłem wrażenie, że promy celowo trzymają się w bezpiecznej odległości od posągu, co ma sensowne uzasadnienie. W przeciwnym wypadku płatne wycieczki na wyspę ze statuą straciłyby sens. Prom nie zbliża się więc do Statui Wolności na odległość mniejszą niż 0,5 kilometra (!!!).

Z tej odległości statua widoczna jest trochę lepiej niż z brzegu, ale widok nie jest wystarczająco satysfakcjonujący. Oglądanie jej w taki sposób jest jak lizanie cukierka przez papierek. Nie po to człowiek leci tysiące kilometrów na drugi brzeg oceanu, żeby z powodu 30$ nie zobaczyć dokładnie jednej z najważniejszych atrakcji miasta! Do tego na promie zawsze jest mnóstwo ludzi. Powszechna w przewodnikach internetowych obietnica darmowego obejrzenia Statui Wolności przyciąga na prom tłum ludzi. Zajęcie dobrego miejsca przy odpowiedniej burcie promu wcale nie jest proste, a zrobienie dobrego zdjęcia w zasadzie niemożliwe.
Ja nie polecam tego rozwiązania, ale jeżeli mimo wszystko zdecydujesz się na nie, to podaję poniżej kilka pomocnych informacji.

Trasa i czas przejazdu
Prom kursuje na trasie pomiędzy Whitehall Terminal na Dolnym Manhattanie a St. George Terminal na Staten Island. Czas przejazdu wynosi około 25 minut w jedną stronę.

Godziny i częstotliwość
Promy kursują codziennie, przez całą dobę, co 15-20 minut w godzinach szczytu i co 30 minut poza nimi. Nie ma opłat za przejazd.

Historia
Staten Island Ferry działa od XIX wieku i początkowo była obsługiwana przez prywatne przedsiębiorstwa. Obecnie zarządza nią Miasto Nowy Jork.

Whitehall Terminal – terminal dla promów Staten Island Ferry, współrzędne GPS:
40°42’05.3″N 74°00’47.4″W
40.701484, -74.013170 – kliknij i wyznacz trasę

17. Statua Wolności

Informacja, którą zaraz podam na zawsze zmieni sposób, w jaki spoglądać będziesz na Statuę Wolności. Wszyscy widzimy bowiem posąg, wzorowany na postaci kobiety symbolizującej wolność, a pochodzącej z obrazu Eugène Delacroix “Wolność wiodąca lud na barykady”.

Gdyby jednak poszukać trochę głębiej, to fakty okazują się zdecydowanie ciekawsze, niż nieco nudna wersja oficjalna. Otóż wchodząc w sprawy trochę głębiej dotrzemy do trzech postaci, które wspólnie pracowały na projektem Statui Wolności. Postument projektował Richard Morris Hunt, konstrukcję stalową i podstawę projektował Gustave Eiffel (tak, tak, ten sam od Wieży Eiffla w Paryżu), natomiast autorem kształtów rzeźby jest Frederic-Auguste Bartholdi. I trzeba przyznać, że ten ostatni (pan rzeźbiarz) wykazał się nie lada polotem! Zakładam, że mając przed sobą zadanie życia, artysta chciał stworzyć postać, którą uznać można by za idealną. Jak podają różne źródła, szukając inspiracji dla ciała statui Bartholdi odwzorował ciało swojej kochanki a twarzy nadał rysy swojej matki (!!!). Przyznaję, że jest to dość osobliwy pomysł 🙂
No cóż, skoro artysta uznał to połączenie za idealne?
Tak powstał posąg kochanki Frederica-Augustea Bartholdiego z twarzą jego matki, który obecnie jest najbardziej znanym na naszej planecie symbolem wolności i niepodległości.
Statuę najpierw zmontowano we Francji i symbolicznie przekazano (1884) amerykańskiemu ambasadorowi w Paryżu. Następnie została rozebrana, przetransportowana do Stanów Zjednoczonych i ponownie złożona (1882), zajmując miejsce na położonej u ujścia rzeki Hudson wyspie: Liberty Island.
Jeżeli chodzi o wymiary statui, to zacznę od tych najbardziej dla niej krępujących. Statua Wolności waży 229 ton i ma 11 metrów szerokości w talii. Wysokość samego posągu to 46,5 metra, a wraz z cokołem 93 metry. Głównymi materiałami konstrukcyjnymi są: stal (konstrukcja) i miedź (poszycie).

Ciekawostka:
Poszycie Statui Wolności wykonane jest w całości z miedzi. Wyobraźcie sobie jak pięknie musiała się prezentować, taka błyszcząca zanim jeszcze pokryła się patyną i przybrała grynszpanowy kolor.

O zakupie biletów wstępu na Statuę Wolności pisałem szeroko przy punkcie 15 (czyli rejsach na wyspę ze statuą), więc tutaj nie będę już tego powtarzał.

Statua Wolności, współrzędne GPS:
40°41’21.6″N 74°02’40.6″W
40.689321, -74.044616 – kliknij i wyznacz trasę

18. Wyspa Ellis

Ellis Island to historyczna wyspa położona w Zatoce Nowojorskiej u ujścia rzeki Hudson, pomiędzy Nowym Jorkiem a New Jersey. Znana jest głównie za sprawą działającego tu przez ponad 60 lat (1892-1954) centrum imigracyjnego Stanów Zjednoczonych. W praktyce był to filtr, przez który musiał przejść każdy przybywający tą drogą imigrant. Łącznie przez centrum imigracyjne w czasie jego działania przeszło około 12 milionów (!!!) ludzi.

Przed przybyciem Europejczyków wyspa była terenem używanym przez rdzennych mieszkańców Ameryki do połowów. W XVII wieku została przejęta przez holenderskich osadników i przeszła przez ręce różnych właścicieli, zanim stała się własnością rządu Stanów Zjednoczonych. Nazwa „Ellis Island” pochodzi od Samuela Ellisa, który był właścicielem wyspy w drugiej połowie XVIII wieku.

Ellis Island stała się federalnym punktem przyjęć imigrantów 1 stycznia 1892 roku. Przez następne sześć dekad przybywający do Ameryki imigranci byli tu przepytywani, poddawani kontrolom zdrowotnym i oceniani pod kątem przydatności do nowego życia w USA. Budynek głównego punktu przyjęć, zwany „The Great Hall” (Wielka Hala), był miejscem pierwszego kontaktu imigrantów z urzędnikami. Chociaż wielu przybyszy z sukcesem wchodziło do nowego kraju, niektórzy byli zmuszani do powrotu ze względu na choroby lub brak środków do życia. W szczytowym okresie, od 1892 do 1924 roku, Ellis Island obsługiwała do 5 tys. imigrantów dziennie. W 1924 roku, w wyniku wprowadzenia bardziej restrykcyjnych przepisów imigracyjnych, wyspa przestała być głównym punktem przyjęć, a imigranci byli przyjmowani na lądzie. Ellis Island służyła jeszcze jako centrum zatrzymań dla osób oczekujących na decyzje sądowe do 1954 roku, kiedy to ostatecznie zamknięto punkt przyjęć. Obecnie w oryginalnym budynku przyjęć na wyspie (tzw. Wielkiej Hali) znajduje się uruchomione w 1990 roku Muzeum Imigracji (uznawane za jedno z najważniejszych tego typu muzeów na świecie).
Muzeum zawiera wystawy dokumentujące życie i podróże milionów imigrantów, prezentując dokumenty, zdjęcia, listy pasażerów, pamiątki oraz wspomnienia z pierwszych chwil w Ameryce. Znajduje się tu również interaktywna baza danych „American Family Immigration History Center,” która pozwala odwiedzającym przeszukiwać rejestry przybyłych na wyspę, pomagając Amerykanom odnaleźć ślady swoich przodków.

Wyspa Ellis, współrzędne GPS:
40°41’57.3″N 74°02’24.3″W
40.699243, -74.040087 – kliknij i wyznacz trasę

19. Narodowe Muzeum Indian Amerykańskich (National Museum of the American Indian)

National Museum of the American Indian (NMAI) w Nowym Jorku, znane także jako George Gustav Heye Center, jest jedną z głównych placówek Smithsonian Institution poświęconych kulturze i dziedzictwu rdzennych Amerykanów. Nazwa George Gustav Heye Center została nadana muzeum na cześć znanego amerykańskiego kolekcjonera, który już na początku XX wieku rozpoczął zbieranie artefaktów i dzieł sztuki rdzennych mieszkańców obu Ameryk, gromadząc jedną z największych kolekcji na świecie. W 1989 roku kolekcję tę włączono do Smithsonian Institution, a jej część stała się podstawą muzeum w Nowym Jorku, które otwarto w 1994 roku.
Budynek Alexander Hamilton U.S. Custom House, w którym mieści się muzeum, sam w sobie jest zabytkiem architektonicznym (wnętrza pełne są marmurów, sztukaterii i fresków). Zbudowany w stylu Beaux-Arts, służył niegdyś jako urząd celny, symbolizując potęgę handlową Nowego Jorku.

NMAI w Nowym Jorku posiada zróżnicowaną kolekcję obejmującą ponad milion artefaktów, reprezentujących dziesiątki kultur rdzennych z obu Ameryk. Kolekcja ta ukazuje zarówno codzienne życie, jak i obrzędy oraz sztukę różnych społeczności, umożliwiając odwiedzającym głębokie zanurzenie się w różnorodność kulturową. Główną ekspozycję stanowią dwie duże wystawy stałe:
– „Infinity of Nations: Art and History in the Collections of the National Museum of the American Indian” obejmuje kolekcję 700 obiektów pochodzących z całej Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej. Eksponaty obejmują tradycyjne ubrania, biżuterię, maski, ceramikę, a także przedmioty codziennego użytku i dzieła sztuki współczesnej.
– „Ceremonial Dress and Objects” składa się z ceremonialnych strojów, nakryć głowy oraz obiektów rytualnych, które odzwierciedlają znaczenie duchowe oraz estetyczne różnych grup rdzennych Amerykanów. Wśród eksponatów znajdują się ozdobne stroje, pióropusze i biżuteria, które odgrywały kluczową rolę w ceremoniach, tańcach oraz innych rytuałach.

Narodowe Muzeum Indian Amerykańskich, współrzędne GPS:
40°42’16.2″N 74°00’49.4″W
40.704506, -74.013734 – kliknij i wyznacz trasę

20. Byk z Wall Street (Charging Bull)

Byk z Wall Street, znany również jako Charging Bull, to obecnie prawdziwy, międzynarodowy symbol rynków finansowych całego świata. Wciąż otacza go tłum a do zdjęcia z nim zwykle ustawia się długa kolejka.
Można powiedzieć, że byk szturmem zdobył Wall Street, ponieważ pojawił się tu w dość niecodziennych okolicznościach. Arturo Di Modica, włoski artysta mieszkający w Nowym Jorku, bez pozwolenia i w tajemnicy pod osłoną nocy ustawił ją przed giełdą nowojorską jako symbol nadziei i wytrwałości po krachu giełdowym w 1987 roku.
W noc poprzedzająca ustawienie byka artysta udał się na miejsce na rekonesans. Z jego obserwacji wynikało, że ze względu na stałe patrole policyjne na ustawienie byka będzie miał tylko 4,5 minuty. Nie obyło się jednak bez niespodzianek. W noc ustawienia byka (15 grudnia 1989 roku) okazało się bowiem, że drogę dojazdową do zaplanowanego miejsca blokuje …. świeżo ustawiona choinka bożonarodzeniowa. Była 1:00 w nocy i trzeba było natychmiast zdecydować co dalej. Jako, że do celu było już całkiem blisko, to Di Modica zdecydował, że jest to dobra okazja i ustawią byka pod choinką jako prezent dla Nowojorczyków.
To był szok, gdy nagle, pewnego ranka potężny i masywny posąg byka przywitał maklerów przed budynkiem giełdy. We wszystkich telewizjach była to wiadomośc dnia!
Nie spodobało się to władzom miasta i jeszcze tego samego dnia rzeźba została usunięta i wywieziona (do Queens). Mieszkańcy miasta zareagowali natychmiast i rozpoczęły się protesty społeczne, które zmusiły władze Nowego jorku do przewiezienie byka z powrotem i ponowne ustawienie w pobliżu Wall Street, na obecne miejsce przy Bowling Green Park.
Wśród turystów panuje przekonanie, że dotknięcie genitaliów byka przyniesie szczęście w interesach, więc byk od tyłu oblegany jest zdecydowanie bardziej niż z przodu.

Posąg wykonany jest z brązu. Waży 3,200 tony, ma długość 4,9 m, a wysokość 3,4 m. Prace nad rzeźbą trwały dwa lata. Koszty wykonania w wysokości 350 tys. dolarów poniósł autor.

Byk z Wall Street, współrzędne GPS:
40°42’20.0″N 74°00’48.4″W
40.705556, -74.013444 – kliknij i wyznacz trasę

21. Giełda Papierów Wartościowych w Nowym Jorku

Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych, znana jako NYSE (New York Stock Exchange), jest największą giełdą świata pod względem kapitalizacji rynkowej. Jej początek jest dość dziwny, ponieważ nie powstała jako instytucja nadzorowana przez żaden wyższy urząd, a była inicjatywą prywatną. Dwudziestu czterech maklerów i handlarzy giełdowych spotkało się 17 maja 1792 roku pod rosnącym wtedy na Wall Street platanem, znanym jako “Buttonwood Tree” i podpisało między sobą umowę, znaną dzisiaj jako “Umowa pod Platanem”. Maklerzy zobowiązywali się w niej do pośrednictwa w handlu papierami wartościowymi wyłącznie między sobą, co (oficjalnie) miało na celu regulację rynku i eliminację spekulacji. Mam tutaj jednak pewne podejrzenie, że mogło raczej chodzić o zamknięcie handlu pod kontrolą wybranej grupy osób, gwarantujące im pewny zysk z każdej transakcji. Istotnym elementem umowy była bowiem prowizja, jaką maklerzy będą pobierali za swoje usługi od każdej transakcji. No cóż. Kto pierwszy ten lepszy!
Na początku handlowano zaledwie pięcioma papierami wartościowymi, w tym obligacjami rządowymi i akcjami Banku Nowego Jorku.
Z czasem umowa ta stała się fundamentem nowoczesnej giełdy i zapoczątkowała rozwój zorganizowanego rynku finansowego w USA, a niewielkie zrzeszenie maklerów przekształciło się w największą giełdę świata: New York Stock Exchange.

Przed giełdą stoi niewielka ale bardzo popularna rzeźba „Nieustraszonej Dziewczynki”, która ma symbolizować siłę i determinację kobiet w świecie finansów oraz zwiększać świadomość na temat równości płci. Pierwotnie dziewczynka została ustawiona przed opisywanym przeze mnie wcześniej Bykiem z Wall Street (20), co wzbudziło niezadowolenie i ostre protesty Arturo Di Modicy (autora rzeźby byka). Według niego ustawienie Nieustraszonej Dziewczynki przed Szarżującym Bykiem zupełnie zmieniło wymowę rzeźby i … trudno się z nim nie zgodzić. No bo jak? Szarżujący Byk – dumny symbol wzrostu, rozwoju i siły rynku kapitałowego w USA ma być zatrzymany przez Nieustraszoną Dziewczynkę? Po co? Dlaczego?
Autor byka zażądał więc kategorycznie usunięcia dziewczynki i tak się stało. Dziewczynka została przeniesiona przed gmach giełdy, nie powstrzymuje już byka i cieszy się dużym powodzeniem wśród turystów. Wszyscy chcą mieć z nią zdjęcie. Mam i ja.

Giełda Papierów Wartościowych w Nowym Jorku, współrzędne GPS:
40°42’24.6″N 74°00’39.7″W
40.706827, -74.011013 – kliknij i wyznacz trasę

22. Federal Hall National Memorial

Federal Hall był pierwotnie ratuszem Nowego Jorku i miejscem, gdzie działał pierwszy Kongres Stanów Zjednoczonych. Gdy Nowy Jork stał się pierwszą stolicą USA po ratyfikacji Konstytucji, Federal Hall był tymczasową siedzibą rządu federalnego.
Na balkonie Federal Hall 30 kwietnia 1789 roku George Washington złożył przysięgę na pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych (przed wejściem do Federal Hall stoi posąg Washingtona upamiętniający ten moment).
Oryginalny Federal Hall został rozebrany w 1812 roku, a obecny budynek, który dziś znamy jako Federal Hall National Memorial, został zbudowany w 1842 roku jako gmach celny. Budynek ten służył również jako oddział Banku Stanów Zjednoczonych.
Federal Hall jest otwarty dla zwiedzających (za darmo), a wewnątrz znajdują się liczne eksponaty, w tym kamień, na którym stał George Washington podczas swojej inauguracji, a także kopie historycznych dokumentów, takich jak Konstytucja i Karta Praw. Można również zobaczyć stary prezydencki fotel, na którym zasiadał Washington.

Federal Hall National Memorial, współrzędne GPS:
40°42’25.9″N 74°00’37.4″W
40.707189, -74.010397 – kliknij i wyznacz trasę

23. Kościół Świętej Trójcy (Trinity Church)

Neogotycki Kościół Świętej Trójcy (Trinity Church) to jeden z najstarszych i najbardziej znanych kościołów w mieście. Powstał w 1698 roku i od tego czasu był odbudowywany dwukrotnie. Obecny budynek ukończony w 1846 roku jest więc trzecią wersją świątyni. Od ukończenia w 1846 roku przez 44 lata, aż do 1890 roku wieża Kościoła Świętej Trójcy była najwyższym punktem w Nowym Jorku. Z wysokością 86 metrów górowała nad miastem, a jej widoczna z daleka wieża służyła jako punkt orientacyjny dla żeglarzy wchodzących do portu.
Przy kościele znajduje się jeden z najstarszych cmentarzy w Nowym Jorku, gdzie pochowani są znaczący przedstawiciele amerykańskiej historii. Znajduje się tu m.in. grób Alexandra Hamiltona, jednego z ojców założycieli USA, oraz Roberta Fultona, wynalazcy i pioniera parowców.

Przy cmentarzu natkniesz się na Kaplicę Świętego Pawła (jest tak charakterystyczna i przyciągająca wzrok, że na pewno jej nie przeoczysz), która także należy do parafii Trinity Church. Kaplica ta jest najstarszym nieprzerwanie używanym budynkiem sakralnym w Nowym Jorku, a służyła m.in. jako miejsce modlitwy George’a Washingtona po jego inauguracji.
Jeśli dobrze się rozejrzysz lub rzucisz okiem na mapę, to szybko zauważysz, że kościół znajduje się zaledwie kilka przecznic od World Trade Center. Przetrwał zamachy z 11 września 2001 roku bez większych uszkodzeń, mimo ogromnych zniszczeń w okolicy. Po atakach był miejscem schronienia i odpoczynku dla ratowników i wolontariuszy pracujących przy akcji ratunkowej.

Ciekawostka:
Kościół Świętej Trójcy jest jednym z największych właścicieli ziemskich na Manhattanie. Dzięki darowiźnie ziemi przez króla Wilhelma III oraz licznym inwestycjom, parafia zarządza obecnie wartymi miliardy dolarów nieruchomościami

Kościół Świętej Trójcy, współrzędne GPS:
40°42’28.4″N 74°00’42.5″W
40.707884, -74.011792 – kliknij i wyznacz trasę

24. World Trade Center Station

Stacja metra World Trade Center Station, znana jest również jako Oculus. Obecny budynek powstał na miejscu funkcjonującej tu wcześniej starej stacji metra, która uległa całkowitemu zniszczeniu podczas zamachu 11 września 2001 roku. Każdy, kto odwiedził hiszpańską Walencję natychmiast doszuka się podobieństw między tym budynkiem, a równie imponującymi i niesamowitymi budynkami znajdującymi się właśnie w Walencji. To dobry trop, bowiem ich projektantem jest ten sam artysta: Santiago Calatrava.
Gdy będziesz zbliżać się do stacji zauważysz (najlepiej widać to z daleka), że kształt budynku przypomina podrywającego się do lotu gołębia z uniesionymi skrzydłami. Calatrava miał na celu uchwycenie momentu, gdy ptak wyfruwa z klatki, co miało symbolizować wolność i nowe początki po 9/11.
Stacja jest ogromnym centrum transportowym, ale również pełni rolę centrum handlowego. Wewnątrz znajduje się elegancka przestrzeń z markowymi sklepami, restauracjami i przestrzeniami publicznymi, a główna hala przypomina wnętrze katedry. Zdecydowanie warto wejść również do środka budynku.

World Trade Center Station, współrzędne GPS:
40°42’41.6″N 74°00’41.1″W
40.711542, -74.011418 – kliknij i wyznacz trasę

25. World Trade Center Memorial i 9/11 Muzeum

Muzeum 9/11 w Nowym Jorku (oficjalnie National September 11 Memorial & Museum) jest miejscem upamiętniającym ofiary tragicznych zamachów z 11 września 2001 roku. Zostało otwarte w 2011 roku.
Muzeum znajduje się w miejscu, gdzie kiedyś stały Wieże World Trade Center. Jest częścią większego kompleksu 9/11 Memorial, który obejmuje także dwa ogromne baseny z wodą, wyznaczające miejsce, gdzie stały bliźniacze wieżowce.
Muzeum posiada unikalną wystawę, która dokumentuje nie tylko same zamachy, ale również historie indywidualnych ofiar. Wśród wystaw znajdują się zdjęcia, ubrania, fragmenty samolotów, zniszczonych elementów budynków oraz przedmioty osobiste ofiar. Jednym z najbardziej poruszających przedmiotów jest fotel pilotów samolotu American Airlines Flight 11, który uderzył w północną wieżę WTC, a także telefon komórkowy, którego właściciel próbował zadzwonić do swojej rodziny przed śmiercią.
Dostępna jest również wystawa poświęcona dźwiękom 11 września 2001 roku. Zawiera ona nagrania rozmów telefonicznych ofiar, ratowników i innych osób, które były w trakcie tragicznych wydarzeń.
Część muzeum znajduje się poniżej poziomu gruntu, w samym sercu obszaru, gdzie stały wieże. Można tu zobaczyć np. fragmenty “tridents”, czyli stalowych elementów konstrukcyjnych, które stanowiły rdzeń konstrukcji wież.

UWAGA!
W muzeum nie wolno robić zdjęć!

Bilety wstępu do 9/11 Muzeum możesz kupić osobno, niezależnie od innych atrakcji lub np. w ramach pakietu biletów CityPASS New York. Poniżej znajdziesz link do biletów obejmujących tylko muzeum.

sprawdź: bilety do 9/11 Muzeum – [klik] (GetYourGuide)

Wejście do 9/11 Muzeum, współrzędne GPS:
40°42’41.6″N 74°00’44.9″W
40.711567, -74.012466 – kliknij i wyznacz trasę

Basen pamiątkowy po wieży World Trade Center, współrzędne GPS
40°42’43.6″N 74°00’47.5″W
40.712119, -74.013182 – kliknij i wyznacz trasę

26. One World Trade Center

Ukończony w 2013 roku, wysoki na 541 metrów budynek One World Trade Center jest obecnie (pisze to w 2024 roku) najwyższym budynkiem w USA oraz na Półkuli Zachodniej. Na świecie zajmuje aktualnie 8 pozycję (zobacz: zestawienie najwyższych budynków na świecie).

Ciekawostka:
Gdyby podać wysokość One World Trade Center w stopach, a nie w metrach, to jest to dokładnie 1 776 stóp. Zbieżność z rokiem 1776, w którym ogłoszona została Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych nie jest przypadkowa.

Główną atrakcją turystyczną budynku jest położony na jego szczycie (piętra 100 – 102) taras widokowy One World Observatory. Jest to z przyczyn oczywistych najwyżej położony taras z Nowym Jorku. Na wszystkie budynki w mieście patrzy się stąd z góry.

sprawdź: bilety do One World Observatory – [klik] – (dostawca Tiqets)

sprawdź: pakiety biletów zawierające One World Observatory – [klik] – (dostawca Tiqets)

Taras widokowy One World Observatory w One World Trade Center, współrzędne GPS:
40°42’45.9″N 74°00’48.1″W
40.712758, -74.013351 – kliknij i wyznacz trasę

27. Columbus Park z pomnikiem Sun Yat-sen

Spacerując przez Nowy Jork zgodnie z moim przewodnikiem praktycznie po drodze natkniesz się na położony na granicy chińskiej dzielnicy Columbus Park. Nie jest to powszechnie polecany punkt wycieczek po Nowym Jorku, ale w mojej opinii jest na tyle interesujący, że warto zadbać o to, by go nie pominąć. Wejście do Columbus Park da ci jasny sygnał, że właśnie wchodzisz do chińskiej dzielnicy Nowego Jorku i natychmiast wprowadzi cię w specyficzny klimat. W parku najczęściej rozbrzmiewa chińska muzyka (odgrywana z małych, przenośnych głośników) lub grana (śpiewana) na żywo. Dzieje się to czasem jednocześnie w kilku miejscach na raz, co przy małej powierzchni parku sprawia, że kilka źródeł dźwięku nakłada się na siebie. Stoliki w parku wręcz oblepione są chińczykami, którzy grają w karty lub w tradycyjne chińskie gry i łamigłówki. Podczas mojej wizyty wyraźnie widoczny był podział, na karciane stoliki dla panów i pań (tak, tak! panie też ostro grają w karty). Ci, którym muzyka (szczególnie z trzech różnych źródeł na raz) w tańcu nie przeszkadza, tańczą sobie na chodniku, albo … uprawiają gimnastykę. Przyglądałem się temu zjawisku jakiś czas i do dzisiaj nie jestem w stanie stwierdzić, czy to taniec do któregoś z kilku jednoczesnych podkładów czy może właśnie gimnastyka. Generalnie atmosfera w parku w sekundę wprawiła mnie (mimo zmęczenia) w doskonały nastrój i natychmiast przeniosła do Chin. Jeżeli rozpoczynać zwiedzanie chińskiej dzielnicy, to najlepiej właśnie tutaj!

Ciekawostka
Charakterystycznym punktem Columbus Park jest pomnik Sun Jat-sen (1866–1925). Aż trudno to sobie wyobrazić, ale to właśnie jego rewolucyjna działalność doprowadziła do zakończenia trwających przez tysiące lat cesarskich rządów! Odegrał on bowiem kluczową rolę w obaleniu dynastii Qing i ustanowieniu Republiki Chińskiej w 1912 roku. Jego wizja i ideologia pomogły położyć fundamenty pod nowoczesne państwo chińskie, chociaż jego dziedzictwo było różnie interpretowane przez różne frakcje chińskie, w tym zarówno Kuomintang (KMT) na Tajwanie, jak i Komunistyczną Partię Chin (KPCh) na kontynencie. Często nazywany jest „Ojcem Nowoczesnych Chin”.

Columbus Park, współrzędne GPS:
40°42’56.2″N 74°00’00.1″W
40.715597, -74.000016 – kliknij i wyznacz trasę

28. Chińska dzielnica (Chinatown)

Nowojorskie Chinatown powstało w XIX wieku, kiedy chińscy imigranci zaczęli przybywać do Stanów Zjednoczonych w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Wielu z nich pracowało przy budowie kolei transkontynentalnej lub w przemyśle. Po zakończeniu budowy kolei wielu imigrantów osiedliło się w miastach, takich jak Nowy Jork, gdzie tworzyli własne społeczności. Chinatown szybko się rozrosło i obecnie jest jedną z największych i najstarszych chińskich dzielnic w Stanach Zjednoczonych.

Dla ciekawskich:
Oprócz opisanego wcześniej Columbus Park charakterystycznymi punktami dzielnicy są:
– Mott Street: główna ulica Chinatown, pełna restauracji, sklepów i straganów z owocami morza, przyprawami i tradycyjnymi produktami. Można tu spróbować autentycznych chińskich potraw, takich jak dim sum czy wontony.
– Muzeum Chińsko-Amerykańskie (MOCA): przedstawia historię chińskiej imigracji do USA. Znajdują się tu eksponaty obrazujące o trudności, z jakimi zmagali się chińscy imigranci, a także ich wkład w kulturę amerykańską.
– Świątynia Mahayana: największa świątynia buddyjska na Manhattanie, z imponującą złotą figurą Buddy. Warto ją odwiedzić, aby poczuć spokojną, medytacyjną atmosferę w sercu gwarnej dzielnicy.

Punkt orientacyjny na głównej ulicy Mott Street, współrzędne GPS:
40°42’56.3″N 73°59’54.5″W
40.715643, -73.998477 – kliknij i wyznacz trasę

Muzeum Chińsko-Amerykańskie (MOCA), współrzędne GPS:
40°43’09.8″N 73°59’56.5″W
40.719383, -73.999031 – kliknij i wyznacz trasę

Świątynia Mahayana, współrzędne GPS:
40°42’58.1″N 73°59’43.5″W
40.716126, -73.995416 – kliknij i wyznacz trasę

29. Włoska dzielnica (Little Italy)

Little Italy zaczęła się rozwijać pod koniec XIX wieku, gdy tysiące Włochów przybyło do Nowego Jorku w poszukiwaniu lepszego życia. Dzielnica była zamieszkiwana głównie przez rodziny z południowych Włoch. Znajduje się tutaj m.in. pierwsza założona w USA pizzeria Lombardi’s, która obecnie oferuje tradycyjne włoskie potrawy: pizzę, pastę i cannoli. Choć wiele rodzin włoskich wyprowadziło się na przedmieścia w XX wieku, Little Italy nadal przyciąga turystów i mieszkańców zainteresowanych włoską kulturą.
Little Italy to dobre miejsce, żeby usiąść, odpocząć i zjeść coś smacznego (chociaż niekoniecznie taniego).

Włoska dzielnica, współrzędne GPS:
40°43’05.7″N 73°59’52.4″W
40.718248, -73.997893 – kliknij i wyznacz trasę

30. SoHo

SoHo (South of Houston Street) pierwotnie było przemysłową dzielnicą, pełną fabryk i magazynów, jednak w latach 60. i 70. XX wieku przyciągnęło uwagę artystów poszukujących dużych, przystępnych cenowo przestrzeni na swoje pracownie. Niskie (wtedy) ceny pofabrycznych pustostanów oraz niepowtarzalny charakter stalowych elewacji okazały się silnym magnesem. SoHo szybko zapełniło się artystami oraz okrzyknięto dzielnicą sztuki, mody i designu. Stało się modne i … bardzo drogie.

Żeliwne elewacje, często zdobione i pomalowane na jasne kolory, nadają dzielnicy wyjątkowy charakter i sprawiają, że spacerowanie po SoHo to prawdziwa uczta dla oczu. Obszar SoHo należy raczej traktować jako jedną z największych na świecie kolekcji architektury żeliwnej, a jednocześnie zabytkową dzielnicę o ogromnym znaczeniu historycznym i architektonicznym.

Obecnie dzielnica stała się lekko pretensjonalna i pełni rolę ekskluzywnego, modowego centrum zakupów. Znajdują się tu liczne luksusowe butiki, sklepy designerskie, oraz sklepy popularnych marek, takich jak Chanel, Prada, Louis Vuitton, a także lokalne butiki oferujące unikalne, ręcznie robione produkty. Warto zauważyć, że zaopatrują się tutaj nie tylko turyści, ale również mieszkańcy Nowego Jorku.
Choć liczba galerii w SoHo zmniejszyła się w ciągu ostatnich dekad, dzielnica wciąż ma wiele do zaoferowania miłośnikom sztuki. Działa tu wiele galerii współczesnych, które eksponują dzieła nowojorskich i zagranicznych artystów, a także przestrzenie wystawiennicze, gdzie można zobaczyć dzieła sztuki współczesnej i eksperymentalnej.

Greene Street (jedna z najciekawszych ulic), współrzędne GPS:
40°43’23.6″N 74°00’03.1″W
40.723234, -74.000867 – kliknij i wyznacz trasę

Prince Street (Prada i inne drogie marki), współrzędne GPS:
40°43’28.7″N 73°59’54.9″W
40.724641, -73.998586 – kliknij i wyznacz trasę

31. Apartament z filmu “Przyjaciele”

Apartament z serialu Przyjaciele (F.R.I.E.N.D.S) jest jednym z najbardziej kultowych miejsc w historii telewizji. Choć akcja serialu rozgrywa się w Nowym Jorku, większość zdjęć kręcono w studiu w Los Angeles. Jednak budynek, który posłużył jako zewnętrzna fasada mieszkania Moniki i Rachel (później także Chandlera i Joey’a), znajduje się naprawdę w nowojorskiej dzielnicy Greenwich Village.
Budynek stoi na rogu ulic Bedford Street i Grove Street. Jest typowym przykładem nowojorskiej kamienicy z czerwonej cegły z klasycznymi zewnętrznymi schodami przeciwpożarowymi. W serialu widzimy głównie fasadę i okna mieszkania.
Bohaterowie F.R.I.E.N.D.S często spotykali się w fikcyjnej kawiarni Central Perk, która znajdowała się na parterze budynku. W rzeczywistości pod tym adresem znajduje się restauracja o nazwie „The Little Owl,” a Central Perk był jedynie scenografią w studiu w Los Angeles.

“Przyjaciele” apartament, 90 Bedford St, Nowy Jork, współrzędne GPS:
40°43’56.8″N 74°00’19.3″W
40.732431, -74.005371 – kliknij i wyznacz trasę

32. Apartament z filmu “Sex w wielkim mieście”

Apartament Carrie Bradshaw, głównej bohaterki serialu Seks w wielkim mieście (Sex and the City), znajduje się w Greenwich Village na Manhattanie i jest dzisiaj symbolem kultury pop. Choć w serialu Carrie mieszkała na Upper East Side pod adresem fikcyjnym 245 East 73rd Street, zewnętrzne sceny jej mieszkania filmowano przy 66 Perry Street w Greenwich Village.
Apartament ulokowany jest w urokliwej, zabytkowej ulicy otoczonej drzewami i klasycznymi nowojorskimi kamienicami. Klimat tej ulicy udziela nam się natychmiast.
Budynek z czerwonej cegły ma typowy nowojorski styl, z eleganckimi, żeliwnymi schodami, które prowadzą do głównego wejścia. To właśnie na tych schodach Carrie często zastanawiała się nad swoimi życiowymi dylematami, pisała w notatniku lub po prostu obserwowała życie miasta.
Mieszkanie Carrie było miejscem, w którym widzowie mogli zajrzeć do jej świata, pełnego mody, przygód miłosnych i osobistych rozterek. Jako pisarka prowadząca rubrykę o miłości i związkach, Carrie spędzała dużo czasu w swoim niewielkim, ale stylowym apartamencie.

Ze względu na popularność miejsca właściciele zainstalowali mały łańcuch przy schodach, by ograniczyć liczbę odwiedzających.

Ciekawostka
W serialu Carrie wynajmowała mieszkanie za stosunkowo niską cenę, ale w rzeczywistości lokalizacja w Greenwich Village jest jedną z najdroższych w Nowym Jorku. Mieszkanie tej wielkości, szczególnie z tak kultową historią i adresem, byłoby dla Carrie zbyt kosztowne – szczególnie jak na osobę pracującą na niezbyt dobrze płatnym stanowisku dziennikarki. No ale serial rządzi się własnymi prawami, co (jak się okazało) zadziałało doskonale.

Carrie Bradshaw apartament, 66 Perry Street, współrzędne GPS:
40°44’07.4″N 74°00’14.2″W
40.735379, -74.003931 – kliknij i wyznacz trasę

Hotele i noclegi w Nowym Jorku

Poniżej zamieszczam kilka linków do hoteli w Nowym Jorku. Szaleństwem byłoby jednak polecanie tylko kilku konkretnych hoteli w tak wielkim mieście. Oferta Nowego Jorku (w tym przypadku na booking.com) jest niemal niewyczerpana. Z tego powodu nie traktuj moich propozycji jako konkretnego wskazania hoteli, które polecam. Traktuj je jako dobry początek do dalszych poszukiwań. Zamieszczone przez mnie linki wykorzystują bowiem mechanizm wyszukiwarki, które obok konkretnego hotelu, zawsze proponuje inne, podobne do niego propozycje, często bardziej atrakcyjne cenowo. Dodatkowo linki zawierają w sobie przygotowane przeze mnie filtry. Zapobiegają one wyświetlaniu się wielu ofert, które mogłyby niepotrzebnie zaśmiecać wyniki wyszukiwania oraz odpowiednio zawężają obszar wyszukiwania, do obszaru, który nas interesuje. Nie trzeba więc za każdym razem robić tego ręcznie. Polecam korzystać z tych linków, bo ułatwiają poszukiwania i oszczędzają czas.

Four Points by Sheraton New York Downtown – [klik]

Hyatt Place New York Chelsea – [klik]

JG Sohotel – [klik]

Ważne dla mnie!

Wystaw artykułowi dobrą ocenę (5 gwiazdek mile widziane 😀 )!
To nic nie kosztuje, a dla mnie jest bardzo ważne! Blog żyje z odwiedzin i dzięki temu ma szansę się rozwijać. ZRÓB TO proszę i ... z góry dziękuję!

Jeżeli lubisz moje przewodniki z pewnością przyda ci się stworzony przez mnie katalog przewodników - [klik]. Znajdziesz w nim gotowe pomysły na kolejne wyjazdy, opisy innych kierunków turystycznych oraz alfabetyczny spis przewodników podzielony na państwa, miasta, wyspy i regiony geograficzne.

Zamieszczam również link do profilu na Facebook-u - [klik]. Wejdź i naciśnij "Obserwuj", wtedy nie przegapisz nowych, inspirujących wpisów.

No chyba, że wolisz Instagram. Nie jestem demonem mediów społecznościowych, ale zawsze możesz liczyć na coś miłego dla oka na moim instagramowym profilu - [klik]. Profil chętnie przyjmie każdego obserwatora, który nakarmi go swoim polubieniem.

Czytam WSZYSTKIE komentarze (i to wiele razy). Pod każdym z nich mógłbym napisać, że strasznie dziękuję, bo jesteście naprawdę fantastyczni. Często wracam do komentarzy, ponieważ dodają mi motywacji i energii. Dla mnie jest to nieoceniona skarbnica dobrych emocji!
Dziękuję Wam za to tutaj (nie chce zaśmiecać komentarzy powtarzającymi się podziękowaniami). Wiedz, że zostawiając tu dobre słowo robisz dla mnie naprawdę dobrą robotę!

Tworzone przeze mnie treści udostępniam bezpłatnie z zachowaniem praw autorskich, a blog utrzymuje się z reklam i współpracy afiliacyjnej. W treści artykułów będą więc wyświetlane automatyczne reklamy, a niektóre linki są linkami afiliacyjnymi. Nie ma to żadnego wpływu na końcową cenę usługi lub produktu, ale za wyświetlenie reklam lub skorzystanie z niektórych linków mogę otrzymać prowizję. Polecam jedynie usługi i produkty, które uważam za dobre i pomocne. Od początku istnienia bloga nie opublikowałem żadnego artykułu sponsorowanego.

Niektórzy z czytelników, którym zawarte tu informacje bardzo pomogły, pytają mnie czasem jak można wesprzeć blog? Nie prowadzę zbiórek ani programów wsparcia (typu: patronite, zrzutka czy "kup kawę"). Najlepszym sposobem jest korzystanie z linków. Ciebie to nic nie kosztuje, a wsparcie dla bloga generuje się samo.

Pozdrawiam