Malta atrakcje, mapa, plan zwiedzania, wycieczki, najpiękniejsze miejsca, mapa autobusów

Gdzie jest Malta?

Malta to mała wyspa. Tak mała, że w porównaniu np. do Sycylii wygląda jak główka od szpilki. Sycylia jest zresztą najbliższym sąsiadem Malty (wyspy oddalone są od siebie o około 100 km). Gdyby spojrzeć na mapę szerzej, to okazałoby się, że Malta leży praktycznie na środku morza śródziemnego, dzieląc go niemal równo na dwie połowy (na wschód i na zachód od Malty).
Dla lepszego zobrazowania położenia i rozmiaru Malty przygotowałem stosowną mapę.

Czerwona kropeczka, na którą wskazuje duża czerwona strzałka to Malta. Rozmiar czerwonej kropki mniej więcej oddaje wielkość wyspy. Na północ od Malty widać Sycylię. Różnica w wielkości wysp jest wyraźnie widoczna.
Na mapie zaznaczyłem też inne interesujące miejsca. Zwróć uwagę, że Malta jest o około 700 km bliżej równika niż Rzym. Jest też bardziej wysunięta na południe niż Ateny (stolica Grecji) i Tunis (stolica położonej w Afryce Tunezji). To – jak się domyślasz – ma bezpośrednie przełożenie na klimat i temperaturę na wyspie (ale o tym będzie później).

Jak duża jest Malta?

Malta to państwo wyspiarskie złożone z archipelagu wysp. Najważniejsze i największe są trzy z nich:
– Malta (główna wyspa nosi taką samą nazwę jak państwo),
– Gozo (druga co do wielkości wyspa archipelagu maltańskiego)
– Comino (oficjalnie zamieszkana przez 2 osoby, najmniejsza zamieszkana wyspa Malty).

Pozostałe wyspy są znacznie mniejsze i nie są zaludnione.
Rozmiary i wzajemne położenie wysp ilustruje zamieszczony poniżej obrazek.

Największa wyspa, czyli Malta ma w najdłuższym miejscu w linii prostej około 27 km długości, a jej szerokość w zasadzie nie przekracza 13 km. Gdyby wyznaczyć w nawigacji drogę łącząca dwa najbardziej odległe punkty, to okaże się, że długość trasy do pokonania samochodem od końca do końca wyspy wynosi 37 km, a jej przejechanie zajmie około 1 godzinę.
Na największej wyspie znajduje się stolica Malty (Valletta), lotnisko łączące Maltę z resztą świata oraz bogata baza turystyczna, hotelowa i gastronomiczna. Główny ruch turystyczny skupia się właśnie tutaj.

Druga co wielkości wyspa (Gozo) ma długość 14 km oraz szerokość 7 km. Długość trasy łączącej dwa najbardziej odległe punkty na wyspie to 15 km, a jej przejazd samochodem zajmie około 30 minut. Wyspa posiada znacznie skromniejszą bazę turystyczną, ale jest niezwykle atrakcyjna, głównie ze względu na fantastyczne walory przyrodnicze i krajobrazowe. Na Gozo najłatwiej dostać się z Malty kursującym regularnie połączeniem promowym, przewożącym ludzi oraz samochody.

Trzecie wielkością Comino to już prawdziwe maleństwo, o rozmiarach 2,5 km na 2 km. W kilkadziesiąt minut można ją od końca do końca przejść spacerkiem na nogach.
Na Comino znajduje się najbardziej znana plaża Malty, czyli Blue Lagoon.

Dwa oblicza wyspy

Malta mimo swoich małych rozmiarów ma sporo do zaoferowania. Znajdą tu coś dla siebie miłośnicy leniwego wypoczynku, jak również ci, którzy nie są w stanie długo wysiedzieć na jednym miejscu i ciągle muszą się gdzieś kręcić.

Pierwsza grupa (lubiąca leniwy wypoczynek) dostaje do dyspozycji kilkanaście (a nawet więcej) plaż rozrzuconych po całej wyspie. Plaże mają różny charakter i bardzo zróżnicowane scenerie. Są plaże skaliste, kamieniste i piaszczyste. Blisko miasta i na odludziu, zatłoczone i puste, z infrastruktura plażową i bez niej. Niektóre są płaskie, a inne położone wśród skał lub wręcz pod stromym klifem. Niewielki rozmiar wyspy sprawia, że do każdej z nich da się łatwo dotrzeć, więc wybór naprawdę jest szeroki. Każdy znajdzie dla siebie swoją ulubioną.

Miłośnicy aktywnego wypoczynku znajdą na Malcie mnóstwo ścieżek spacerowych, które ciągną się wzdłuż niemal całej linii brzegowej. Do tego kilka pięknych, klimatycznych miasteczek, punków widokowych, jaskiń i innych cudów natury, oraz budowli tak starych, że aż trudno uwierzyć (najstarsze z nich powstały 1 000 lat wcześniej niż piramidy w Egipcie).

Miłośnicy nowszej historii oraz militariów również nie będą mogli się nudzić. Wyspa ze względu na swoje strategiczne położenie od wieków stanowiła istotny bastion wojskowy. Spektakularne zabudowania militarno – obronne są tutaj niemal wszędzie, a spore fragmenty zabudowań miejskich składają się niemal wyłącznie z nich. Ilość bastionów, fortów, cytadel i wież w przeliczeniu na metr kwadratowy przekracza tutaj wszelkie granice rozsądku. Jest ich na wyspie tak dużo, że wiele z nich od zakończenia II wojny światowej nadal nie została wyremontowana i czeka na swoją kolej (po prostu nie ma pomysłu co z nimi zrobić). Nie wyobrażam sobie, by istniał ktoś, komu po zwiedzeniu Malty mało będzie jeszcze budowli obronnych 🙂

Zawiedzeni Maltą mogą być jedynie ci, który lubią przebywać w otoczeniu zieleni, pięknych roślin i lasów. Na Malcie lasy praktycznie nie występują, a zwykłej zieleni również jest niewiele. Krajobraz jest raczej suchy i piaszczysto-skalisty. Na rajskie oazy zatopione w bujnej zieleni nie ma raczej co liczyć i nie warto tracić czasu na ich poszukiwanie.

Jak zwiedzać Maltę?

Wybór sposobu podróżowania i zwiedzania Malty to kluczowa decyzja. Od niej zależy wszystko. Budowę planu należy rozpocząć więc od decyzji o sposobie poruszania się po wyspie.

Jak było w moim przypadku? Oczywiście internet i doświadczenia innych osób były dla mnie podstawą do poszukiwań najlepszego rozwiązania. Niestety w praktyce okazało się, że to co wydawało się najlepszym wyborem (przemieszczanie się autobusami komunikacji publicznej), w praktyce wcale nie jest dla mnie najlepszym wyborem. W trakcie pobytu musiałem więc zmienić główny środek transportu (wypożyczyłem samochód) i zbudować od nowa cały plan.
Wiem, że to zupełnie odwrotnie niż podaje większość stron, ale opisuję własne doświadczenia, a one nie muszą być identyczne i chyba nawet lepiej, że nie są.
Co się stało? Dlaczego zmieniłem decyzję w trakcie wyjazdu? Wszystko wyjaśni się już w kolejnych akapitach!

Komunikacja publiczna

Powszechnie funkcjonująca opinia o komunikacji publicznej na Malcie jest taka:
autobusowa komunikacja publiczna na Malcie jest dobrze rozwinięta, pozwala na poruszanie się po całej wyspie i dotarcie do większości atrakcji.
I to jest prawda! Trzeba powiedzieć, że Malta może pochwalić się sporą ilością linii autobusowych, które obsługują praktycznie całą wyspę, ale … zawsze jest jakieś ale. Diabeł tkwi w szczegółach i tym szczegółom przyjrzymy się za chwilę. Najpierw jednak solidna dawka konkretów oraz informacji na temat samej komunikacji.

Na początek mapa linii autobusowych. Możesz ją pobrać w dużej rozdzielczości w formie pliku PDF z linku poniżej.

pobierz: Malta i Gozo – mapa linii autobusowych PDF – [klik]

Najnowsza mapa do jakiej udało mi się dotrzeć pochodzi z 2020 roku i generalnie dobrze pokrywa się z aktualnym stanem rzeczy. Obecnie na oficjalnej stronie operatora linii autobusowych nie ma nowej mapy w formie pliku do pobrania. Jest za to dostęp do aktualnych tras online, pojedynczo dla każdej linii. W mojej opinii jest to mniej praktyczne i użyteczne, ale do naszych potrzeb mapa z 2020 roku w zupełności wystarczy.
Na pierwszy rzut oka mapa może wydawać się mało czytelna, ale wprowadzę do niej niewielką modyfikację, która sporo wyjaśni i sprawi, że korzystanie w oryginalnej mapy połączeń natychmiast stanie się łatwe. Spójrz na obrazek poniżej.

Na mapę linii autobusowych naniosłem kolorowe obszary oraz oznaczyłem je. Mniej więcej tak, jak na tym obrazku operator autobusów podzielił całą Maltę i w ramach tego podziału wyznaczył linie autobusowe, nadając im odpowiednie numery. W ten sposób po pierwszej cyfrze numeru autobusu od razu wiemy, który obszar Malty dana linia obsługuje. Autobusy o identycznej pierwszej cyfrze np. 71 i 73 będą więc obsługiwały ten sam obszar, ale ich trasa będzie nieco się od siebie różniła.
Jak widać z powyższej mapy linie autobusowe ma Malcie mają w układ gwiaździsty i w przytłaczającej większości zaczynają się w tym samym miejscu: w Valletcie. W praktyce oznacza to, że jadąc zwiedzać atrakcję, która mieści się w obszarze numer 5x (np. klify Dingli) nie przedostaniesz się potem w sposób łatwy i szybki do atrakcji, która jest w innym obszarze, np. do położonej 9 km dalej Złotej Zatoki (Golden Bay) w obszarze 4x. Musisz wrócić do Valletty, gdzie przesiądziesz się na autobus obsługujący obszar 4x, jadący do Złotej Zatoki (Golden Bay) i dopiero wtedy dojedziesz na miejsce (sam przejazd między atrakcjami zajmie ci wtedy mniej więcej 2 godziny). Oczywiście nikt o zdrowych zmysłach nie będzie tak planował trasy swojej wycieczki, zakładając poruszanie się autobusami, ale bez tej wiedzy mogłoby się tak zdarzyć 🙂
Na szczęście między niektórymi obszarami kursują pojedyncze linie, które je ze sobą łączą (np. linia 201 łącząca ze sobą obszary 5x, 6x i 7x). Generalnie są to linie, które mają numery zaznaczające się od „100” i „200”. Jest ich naprawdę sporo i bez szczegółowej analizy rozkładu jazdy oraz mapy się tu nie obejdzie. Tutaj jednak może pojawić się inny problem. Jest to zresztą problem, który dotyczy wszystkich linii, a nie tylko tych łączących obszary. Autobus, który jest pełny może się nie zatrzymać na przystanku i wbrew pozorom nie jest to rzadka sytuacja. W sezonie, gdy Malta jest pełna turystów zdarza się to całkiem często.
Nie byłby to żaden problem, gdyby autobusy kursowały dostatecznie często, ale większość z nich kursuje co około 30 – 60 minut. Oczekiwanie w pełnym słońcu przez kolejną godzinę siedząc w szczerym polu na kamieniu może się szybko znudzić.

Cały powyższy opis funkcjonowania linii autobusowych na Malcie przygotowałem z jednego niezwykle ważnego powodu, który powinien cię niezwykle ucieszyć, a przy okazji uprościć ci życie. Numerację atrakcji turystycznych na mapie postanowiłem dostosować do numeracji linii autobusowych. Numer każdej atrakcji składa się więc z dwóch części. Pierwsza cyfra to numer obszaru (identyczny jak dla linii autobusowych obsługujących ten obszar), a druga cyfra to numer atrakcji. Co nam to daje? Otóż natychmiast po samym numerze atrakcji, nawet bez wgłębiania się w mapę wiemy, w zasięgu jakich linii autobusowych leży atrakcja. Wiemy też, że jeśli jedna atrakcja ma numer 8.1 a druga 4.3 to raczej nie możemy łączyć ich ze sobą w ramach jednej wycieczki. Banalnie proste, skuteczne i użyteczne.

Autobusy Hop On – Hop Off

Autobusy Hop On – Hop Off czyli mówiąc z skrócie HOHO to osobna kategoria autobusów. Może okazać się przydatna dla wielu osób, głównie tych, które nie chcę bawić się w układanie wycieczek w oparciu o autobusy miejskie, a jednocześnie nie chcą wynajmować na wyspie samochodu.
Na Malcie funkcjonują dwie główne linie HOHO: linia północna i linia południowa. Ich trasy w większości nie pokrywają się, chociaż mają też wspólne przystanki. Przebieg obu tras jest ściśle związany z największymi atrakcjami wyspy i obie mają przystanki w pobliżu każdej z mijanych atrakcji. Przejeżdżając nimi w zasadzie zobaczysz wszytko co na Malcie zobaczyć się powinno.

Jak działają autobusy HOHO?

Zasada jest prosta. Bilety na autobus ważne są cały dzień (jest też wersja na dwa dni) i w tym czasie możesz do nich wsiadać i wysiadać ile razy chcesz. W trakcie przejazdu dostępne są słuchawki, przez które lektor w wybranym języku opowiada o mijanych lub zbliżających się atrakcjach. Opowieść lektora dostępna jest obecnie w trzynastu językach: angielskim, hiszpańskim, francuskim, niemieckim, włoskim, japońskim, chińskim, portugalskim, rosyjskim, polskim, duńskim, fińskim i maltańskim.
Część osób po prostu wsiada w autobus i przejeżdża nim całą trasę, wsłuchując się w opowieść lektora i podziwiając mijane atrakcje z autobusu. Przejazd bez wysiadania trasą północną trwa 3,5 godziny, a trasą południową 3 godziny.
Większość osób korzysta jednak z autobusów HOHO trochę inaczej. Wybiera sobie na trasie przystanki, na których chce wysiąść, by spędzić więcej czasu przy wybranej atrakcji (np. na zwiedzanie miasteczka lub świątyń megalitycznych) i wraca na przystanek, gdy pojawia się tam następny autobus HOHO. Średnia przerwa między kolejnymi autobusami wynosi mniej więcej godzinę. Jest to wystarczająca ilość czasu by dokładniej zapoznać się z dowolną z wybranych atrakcji i wrócić na przystanek.

Rozkład jazdy autobusów HOHO (2023)

Na linię północną wyjeżdża w ciągu dnia osiem autobusów. Startują z przystanku Bugibba (Topaz Hotel/Pebbles Hotel) o następujących godzinach:
– 08:00, 09:00. 10:00. 11:00, 11:30, 12:30, 13:30, 14:30
Autobusy na tej linii kursują w każdy poniedziałek, środę, piątek i sobotę.

Bugibba (Topaz Hotel/Pebbles Hotel), współrzędne GPS przystanku:
35°56’48.8″N 14°24’43.8″E
35.946875, 14.412177 – kliknij i wyznacz trasę

Na linię południową wyjeżdża w ciągu dnia sześć autobusów. Startują z przystanku ITS Roundabout (Radisson & Corinthia Hotels Roundabout) o następujących godzinach:
– 09:05, 10:05, 11:05, 12:05, 13:05, 14:05
Autobusy na tej linie kursują w każdy wtorek, czwartek i niedzielę

ITS Roundabout (Radisson & Corinthia Hotels Roundabout), współrzędne GPS przystanku:
35°55’43.4″N 14°29’22.8″E
35.928715, 14.489674 – kliknij i wyznacz trasę

Planując więc przesiadki między kolejnymi autobusami trzeba pamiętać, żeby nie zaplanować przesiadki gdy na trasie jest już ostatni autobus, bo nie będzie jak wrócić 🙂
Wtedy pozostanie jedynie autobus miejski lub taksówka (Bolt lub Uber).

Bilety na autobusy HOHO

Bilety na autobusy HOHO można kupić z wyprzedzeniem przez internet. Przewoźnik prowadzi taką politykę sprzedaży, że (w chwili gdy piszę te słowa) na stronie dystrybutora – [klik] bilety można kupić prawie o 3 EUR taniej (28 EUR) niż na jego własnej stronie (30,77 EUR). Nie jest to żadne zaskoczenie. Wiele obiektów pozbywa się problemu obsługi sprzedaży biletów i korzysta z gotowych systemów (np. muzeum Luwr w Paryżu nie prowadzi już sprzedaży biletów w kasach i robi to wyłącznie przez internet, na tej samej stronie co maltańskie autobusy HOHO).

Bilety na autobusy HOHO zachowują ważność przez 12 miesięcy od daty zakupu. W tym czasie można je również zwrócić, otrzymując pełny zwrot kosztów. Bilety aktywują się dopiero w momencie pierwszego wejścia do autobusu i od tego momentu odliczany jest czas 24 lub 48 godzin, w czasie których można w sposób nieskrępowany korzystać z linii HOHO.
Posiadacze biletów elektronicznych na swój pierwszy przystanek muszą wybrać jeden z dwóch przystanków (przejeżdżają przez nie obie linie):
– Valletta Waterfront Terminus
– Sliema Ferries
Tylko na tych dwóch przystankach są bowiem urządzenia pozwalające aktywować elektroniczne bilety. Nie stanowi to jednak większego problemu, bo oba przystanki są w pobliżu głównych węzłów komunikacyjnych, przez które i tak zwykle się przejeżdża.
Godziny odjazdu autobusów HOHO z tych przystanków są co najmniej kilkanaście minut (lub trochę więcej) późniejsze niż z przystanków początkowych.

sprawdź: bilety na autobus HOHO na Malcie – [klik]

Szczegółowe trasy autobusów HOHO

Do pełni szczęścia brakuje nam jeszcze tylko pełnych opisów przebiegu obu tras autobusów HOHO.

Mapa i przystanki na trasie północnej z oryginalną numeracją przystanków jak na mapach przewoźnika:

Przystanki na trasie północnej
• (1) Bugibba (Hotel Topaz / Hotel Gillieru)
• (2) Bugibba (Pebbles Hotel)
• (3) Bugibba Jetty (Seatrips Hotel)
• (4) Centrum Bugibba (naprzeciwko HSBC)
• (5) Bugibba (Hotel Santana)
• (6) Oceanarium Narodowe na Malcie
• (7) Hotel Qawra Palace
• (8) Promenada Qawra
• (9) Hotel Bellavista, Qawra
• (10) Rondo ITS (hotele Radisson i Corinthia)
• (11) St George’s Bay, St Julians (etap zwiedzania miasta)
• (12) Westin Dragonara, St Julians
• (13) Rondo Hilton, St Julians
• (14) Spinola Bay, St Julians
• (15) Zatoka Balluta (kościół Opp Balluta)
• (16) Nabrzeże Sliema (naprzeciwko hotelu Preluna)
• (17) Promy Sliema (etap zwiedzania miasta i przystanek na rejs po porcie)
• (18) Naprzeciwko hotelu Bayview (CitySightseeing Outlet)
• (19) Valletta – centrum miasta
• (20) Valletta Waterfront Terminus (przesiadka na trasę południową)
• (21) Browar Farsons
• (22) Ogrody San Anton
• (23) Kościół Mosta
• (24) Ta Qali – Muzeum Lotnictwa
• (25) Valletta Glass
• (26) Mdina Glass
• (27) Ta Qali (wioska rzemieślnicza)
• (28) Mdina – brama główna
• (29) Skorba
• (30) Złota Zatoka

Mapa i przystanki na trasie południowej z oryginalną numeracją przystanków jak na mapach przewoźnika:

• (10) Rondo ITS
• (11) St Georges Bay, St. Julians (etap trasy CSS)
• (12) Westin Dragonara, St Julians
• (13) Hilton, St Julians
• (14) Spinola Bay, St Julians
• (15) Zatoka Balluta (kościół Opp Balluta)
• (16) Nabrzeże Sliema (naprzeciwko hotelu Preluna)
• (17) Promy w Sliema (etap zwiedzania miasta i przystanek na rejs po porcie) naprzeciwko hotelu Bayview
• (18) Naprzeciwko hotelu Bayview (CitySightseeing Outlet)
• (19) Valletta – centrum miasta
• (20) Valletta – Fort. st. Elmo
• (21) Valletta Waterfront Terminus (przesiadka na trasę północną)
• (22) Nabrzeże Birgu (Vittoriosa)
• (23) Esplora Interactive Science Centre (Centrum interaktywnych wystaw naukowych)
• (24) Wioska rybacka Marsaxlokk
• (25) Jaskinia Ghar Dalam
• (26) Błękitna Grota
• (27) Świątynie Hagar Qim i Świątynie Mnajdra

źródło map: city-sightseeing.com

Wynajem samochodu

Na koniec do omówienia zostawiłem sobie preferowaną przeze mnie formę poruszania się po wyspie, czyli wynajem samochodu. Pierwotnie nie byłem jej zwolennikiem, głównie ze względu na panujący tutaj ruch lewostronny, małe rozmiary wyspy oraz dostępną komunikację autobusową. Ostatecznie życie zweryfikowało mój pogląd i zmieniłem zdanie. Wystarczy posiedzieć godzinę w słońcu na kamieniu, w oczekiwaniu na autobus, który i tak nie przyjedzie zgodnie z planem. Wystarczy, że przepełniony bus nie zatrzyma ci się na przystanku i trzeba będzie z nadzieją czekać na następny. Wystarczy, że w pośpiechu będzie trzeba zwiedzać atrakcje, żeby nie spóźnić się na następny autobus … zaczynasz inaczej patrzeć na połączenia autobusowe. Dlatego zmieniłem zdanie i na pozostałe do końca cztery dni wyjazdu wynająłem auto. Jakaż to była ulga!

Z perspektywy czasu uważam, że była to najlepsza możliwa decyzja. Samochód wynająłem dokładnie tak, jak opisałem to w poradniku wypożyczenia samochodu na Malcie – [klik]. Za auto z pełnym ubezpieczeniem zapłaciłem łącznie około 100 EUR. Za bilety autobusowe zapłaciłbym taniej (na tydzień na dwie osoby 42 EUR), ale co wtedy, gdy rodzina ma więcej niż dwie osoby? Samochód nadal kosztuje tyle samo, a koszt biletów z każdą osobą rośnie i nie jest to już takie opłacalne. Dodatkowo, jeżeli na wyjeździe masz ze sobą dzieci i mimo wszystko chcesz coś pozwiedzać, to tułaczka autobusami staje się naprawdę męcząca.

Na Malcie panuje lewostronny ruch i to budziło u mnie dużą obawę. W praktyce lewostronny ruch okazał się nie taki straszny, jak mi się pierwotnie wydawało. Pierwsze minuty, a nawet godziny były oczywiście stresujące i zachowywałem maksymalne skupienie. Wieczorem po całym dniu jazdy byłem bardzo zmęczony, ale po przespaniu nocy, drugiego dnia kierowało się już całkiem dobrze i potem szło już fajnie. Ostatecznie okazało się, że Malta to bardzo dobre miejsce by nauczyć się jazdy lewą stroną. Po wyspie jeździ się bardzo wolno i w większości miejsc obowiązuje ograniczenie do 40 a nawet 30 km/h. Pierwszy raz w życiu cieszyłem się z takich ograniczeń prędkości. Wszędzie jest dużo czasu na reakcję, więc presja na kierowcę jest jakby mniejsza.
Ograniczenia prędkości na najszybszych, dwupasmowych odcinkach dróg pozwalają na jazdę z prędkością 70 – 80 km/h, czyli nadal dość wolno i bezpiecznie.
Największą trudnością są powszechnie występujące wąskie odcinki dwukierunkowych dróg (czasem nawet gruntowych), zdolne pomieścić tylko jedno auto. Wtedy jazda w obu kierunkach przebiega naprzemiennie i trzeba ustępować sobie nawzajem miejsca, chowając się w występujące co jakiś czas zatoczki. Trzeba uzbroić się w cierpliwość i nigdzie nie spieszyć, co mi jako kierowcy nie mającemu doświadczenia w jeździe lewą stroną drogi bardzo odpowiadało i paradoksalnie ułatwiało robotę.

Kolejny argument za wynajęciem samochodu zyskałem, gdy wybraliśmy się na zwiedzanie sąsiedniej wyspy: Gozo – [klik]. Komunikacja autobusowa na Gozo co prawda również funkcjonuje, ale nie jest już tak dobrze zorganizowana jak na Malcie. Dojazd autobusem do większości interesujących nas na Gozo atrakcji byłby niemożliwy lub zdecydowanie bardziej uciążliwy (z przystanku trzeba dojść spory kawałek drogi na nogach), a przemieszczanie się między atrakcjami wymaga każdorazowego powrotu do stolicy wyspy. Zobaczenie tego, co nas interesowało w jeden dzień byłoby niemożliwe. Samochodem około 10:00 rano wjechaliśmy na prom, którym szybko przeprawiliśmy się na Gozo. Potem objechaliśmy całą wyspę łatwo docierając do każdej atrakcji i wieczorem (około 18.00) znowu wyjeżdżaliśmy na prom, który zabrał nas z powrotem na Maltę. W mojej ocenie nie ma lepszego sposobu na przyjemne zwiedzanie Gozo, a wyspa oferuje mnóstwo atrakcji i naprawdę powala urodą.

Reasumując: wbrew większości opinii wynajem auta uważam za dobry pomysł i gdybym wybierał się na Maltę raz jeszcze, to na pewno bym tak zrobił. Koszty wynajmu samochodu nie niszczą portfela, a uzyskana w zamian swoboda i komfort w planowaniu zwiedzania zdecydowanie rekompensują trochę większy wydatek.
Przed wynajmem samochodu przeczytaj koniecznie przygotowany przeze mnie poradnik wynajmu auta na Malcie – [klik]. Myślę, że może ci bardzo pomóc oswoić temat.

Malta – mapa atrakcji

Nadszedł wreszcie czas by zająć się planowaniem zwiedzania konkretnych atrakcji na wyspie. Na początek przyda się mapa Malty z atrakcjami turystycznymi, dająca dobre wyobrażenie o tym, jak rozmieszczone są najciekawsze miejsca na wyspie.
Jak już wspomniałem wcześniej numeracja atrakcji nie jest przypadkowa i ma bezpośredni związek z numeracją linii autobusowych obsługujących wyspę. Jeżeli przeoczyłeś tę informację, to koniecznie wróć do sekcji opisującej komunikację autobusową na wyspie i wszystko stanie się jasne.

UWAGA!
Powyższa mapa dostępna jest również w formie pliku PDF, przygotowanego z myślą o łatwym użytkowaniu na telefonie. Znaczniki atrakcji na mapie są aktywne i otwierają dodatkowe dane o każdej atrakcji (łącznie z danymi do nawigacji GPS).
Opis użytkowania oraz link do pobrania mapy Malty PDF znajdziesz w osobnym wpisie: Malta – mapa turystyczna PDF – [klik]

Plan zwiedzania Malty komunikacją publiczną

Tutaj plan wydaje się prosty. Moja propozycja jest taka:

– opierając się na przygotowanej przez mnie numeracji wybierz sobie na dany dzień jedną, interesującą cię strefę (np. 7x, w której są świątynie megalityczne i Błękitna Grota) i pojedź ją zwiedzać. W zależności od rozwoju sytuacji w trakcie dnia zdecyduj co robić dalej. Jeżeli zwiedzanie pójdzie ci sprawnie i okaże się, że możesz zwiedzić tego dnia kolejne rzeczy, to wybierz kolejną strefę, wróć autobusem do na główny przystanek w Valletcie i zwiedzaj dalej (lub jeżeli jest taka możliwość to przejedź autobusem łączącym ze sobą różne strefy, jak np. linia 201).

– plan zwiedzania na kolejne dni buduj z dnia na dzień, w zależności od rozwoju sytuacji, sił i chęci.

Przy zamieszczonych poniżej opisach każdej z atrakcji znajdziesz numery linii autobusowych, które koło niej się zatrzymują.

może ci się przydać: oficjalna strona komunikacji miejskiej na Malcie oraz rozkład jazdy wszystkich autobusów – [klik]

Plan zwiedzania Malty autobusami HOHO

Tutaj nie ma się specjalnie nad czym zastanawiać. Podział i trasę zwiedzania masz już narzuconą z góry. Pozostaje ci jedynie wybrać, na których przystankach chcesz wysiać, by zwiedzać dokładniej położone przy nich atrakcje. Tych przystanków nie może być zbyt wiele (około 4 – 5, w zależności od linii), bo musisz zmieścić się w godzinach kursowania linii.

Plan zwiedzania Malty samochodem

To jest wersja dla lubiących swobodę podróżowania i zwiedzania. Mógłbym napisać: jedź gdzie chcesz i zwiedzaj co chcesz, ale przygotowałem oczywiście gotowy plan, który możesz wykorzystać w całości lub potraktować go tylko jako inspirację i wprowadzić własne modyfikacje.

Najbardziej sensowny wydaje mi się podział zwiedzania na cztery dni (wtedy całe dnie są wypełnione przez rożne aktywności):
– dzień pierwszy: Valletta i Birgu (Vittoriosa)
– dzień drugi: południowa cześć wyspy
– dzień trzeci: północna część wyspy + Comino
– dzień czwarty: wyspa Gozo

Oczywiście to tylko propozycja, którą możesz śmiało modyfikować na własne potrzeby i pod własne zainteresowania.

Większość turystów przyjeżdża na Maltę na siedem dni, więc do dyspozycji pozostaną ci jeszcze trzy dni. Jeżeli interesują cię militaria, to prawdopodobnie przeznaczenie jednego dnia na zwiedzenie wszystkiego w stolicy wyspy oraz jej otoczeniu (muzea i forty w Valletcie, Silemie i Birgu), będzie zdecydowanie za mało. Możesz więc przeznaczyć na to kolejny dzień. Proponuję również zarezerwować trochę czasu na zwykły wypoczynek na plaży. Na Malcie można codziennie odwiedzić inną plażę, a do wyboru masz kilka naprawdę pięknie położonych miejsc. Na blogu znajdziesz opisy wybranych z nich.
Dojazd samochodem nawet do najbardziej oddalonych plaż zajmie ci mniej niż godzinę, więc w zasadzie możesz pojechać gdziekolwiek chcesz.

Przedstawiony podział na dni jest umowny i plan możesz realizować w dowolnej kolejności. Każdy dzień to osobna i niezależna od innych wycieczka.

Dzień pierwszy – zwiedzanie Valletty i Birgu (Vittoriosy)

Szczegółowy plan zwiedzania Valletty i Birgu jest przedmiotem osobnego wpisu. Tutaj wspomnę jedynie, że sugeruję rozpoczęcie zwiedzania od Birgu (0.1), gdzie warto odbyć przyjemny spacer kończąc go w pobliżu fortu Saint Angelo. Stąd za drobną opłatą (2 EUR za osobę) można odbyć krótki rejs po porcie i wysiąść przy nabrzeżu w Valletcie, a potem zająć się zwiedzaniem Valletty.
Mocno uproszczony plan prezentujący mój pomysł na zwiedzanie znajdziesz poniżej.

Dzięki takiemu zaplanowaniu wycieczki nie tracisz czasu na mało ciekawe przejazdy autobusami, a rejs łódką z Vittoriosy (Birgu) do Valletty, to świetna i tania atrakcja oraz sposób na zobaczenie portu i zabudowań miejskich z bardzo ciekawej perspektywy.

Zwróć uwagę, że numeracja atrakcji zaczyna się tutaj od pierwszej cyfry “0”. Atrakcje z pierwsza cyfrą “0” obsługiwane są przez linie autobusowe, z jednocyfrowym numerem, czyli 2, 3 … itd. Do mojej numeracji zamiast pustego miejsca wstawiłem po prostu “0”.

Birgu – START spaceru, współrzędne GPS:
35°53’05.5″N 14°31’16.8″E
35.884851, 14.521346 – kliknij i wyznacz trasę

Riche – przystanek autobusowy w pobliżu STARTU spaceru
zatrzymują się linie: 2, 3, 4
współrzędne GPS przystanku:
35°53’07.0″N 14°31’24.4″E
35.885288, 14.523451 – kliknij i wyznacz trasę

Birgu – taksówka wodna, współrzędne GPS miejsca, z którego odpływają łodzie:
35°53’25.1″N 14°31’09.7″E
35.890314, 14.519346 – kliknij i wyznacz trasę

Winda Barakka Lift do centrum Valletty, współrzędne GPS:
35°53’39.8″N 14°30’43.2″E
35.894393, 14.512012 – kliknij i wyznacz trasę

Valletta centrum, współrzędne GPS:
35°53’50.8″N 14°30’44.1″E
35.897450, 14.512253 – kliknij i wyznacz trasę

Dzień drugi – południowa część Malty

To będzie dzień pełen różnorodnych atrakcji. Wypełniony niesamowitymi obiektami historycznymi (wyjątkowymi unikatami w skali świata), przeplatany genialnymi sceneriami przyrodniczymi i zniewalającym krajobrazami. Bez wątpienia emocji i wspomnień po tym dniu będzie niezliczona ilość, a migawka aparatu fotograficznego będzie grzała się do czerwoności. Proponuję naładować baterię na 100%, przygotować dużo miejsca na karcie pamięci i ruszamy w drogę!

Trasa zwiedzania wygląda tak:
(8.1) Hypogeum Hal Saflieni – (8.2) Świątynie Tarxien – (9.1) Panwie solne w Marsaskala – (9.2) Plaża i zatoka St. Thomas – (8.3) Marsaxlokk – (8.4) Jaskinia Ghar Dalam – (7.1) Blue Grotto – (7.2) Świątynia megalityczna Haġar Qim – (7.3) Świątynia megalityczna Mnajdra – (5.1) Klify Dingli

Początek zwiedzania może nie być jednak tak dynamiczny i spektakularny jak byśmy chcieli, ponieważ na pierwszy ogień idzie wpisane na listę UNESCO Hypogeum Hal Saflieni, do którego – powiedzmy sobie otwarcie – większości z was nie uda się wejść. Bilety do hypogeum sprzedają się z ogromnym wyprzedzeniem i wejście trzeba zarezerwować co najmniej miesiąc, a najlepiej dwa miesiące wcześniej. Ilość biletów jest bardzo bardzo mała. Do środka wpuszczanych jest maksymalnie 10 osób jednocześnie, a w ciągu dnia może wejść tylko 8 takich grup.
Zdecydowanie lepiej jest z dostępnością drugiej i wszystkich kolejnych atrakcji. Z wejściem do nich nie powinno być żadnego problemu.

W zależności od tempa zwiedzania i ilości atrakcji, które po drodze zdecydujesz się odwiedzić (lub pominąć), na koniec dnia może ci zostać trochę sił i czasu. Jeżeli tak się stanie to możesz łatwo zagospodarować ten czas, odwiedzając kolejne dwa miejsca, przez które prawdopodobnie będziesz przejeżdżać w drodze powrotnej z dzisiejszej wycieczki. Są to: (5.2) Mdina oraz (5.3) Rabat. Uwolnisz tym samym sporo czasu, który przyda ci się kolejnego dnia.

Dzień trzeci – północna część Malty oraz Comino

Tego dnia proponuje trochę wcześniej wstać. Zwiedzanie zaczyna się bowiem od szybkiego przejazdu na parking, skąd odpływają promy na wyspę Comino. Sugeruję wsiąść na prom jak najwcześniej zanim zrobi się gorąco i zanim na Comino ruszy główna fala turystów.

Na Comino płynie się bez samochodu. Auto trzeba zostawić na bezpłatnym parkingu przy przystani i to jest kolejny argument, że być tu wcześniej. Parking szybko się wypełnia i potem nie ma już wolnych miejsc. Trzeba szukać miejsca do parkowania w najbliższej okolicy.
Pierwszy prom na Comino wypływa o 8:30, a potem pływają co pół godziny aż do 16:00. Cena biletu 15 EUR (2023 r.)
Szczegółowy rozkład rejsów oraz aktualne ceny znajdziesz na stronie przewoźnika: Comino Ferries – [klik]

Na zwiedzanie Comino można też dopłynąć z innych miejscowości na Malcie (np. z Bugibby albo Sliemy koło Valletty). Najczęściej są to rejsy, które trwają kilka godzin i przy okazji po drodze odwiedza się też inne miejsca. Wtedy trzeba na tę atrakcję przeznaczyć jeden cały dzień. Jeżeli nie masz samochodu, a nie chcesz się męczyć autobusem, to możesz wybrać się na taki całodzienny rejs. Ceny zaczynają się od 25 EUR.
Dla ułatwienie przygotowałem specjalny link, który generuje zestawienie dostępnych obecnie wycieczek na Comino i odfiltrowuje większość atrakcji, które nie są związane z tym tematem i niepotrzebnie zaśmiecają ofertę.

zobacz: oferta rejsów na Comino z różnych miejscowości na Malcie – [klik]

Wracając do naszego planu zwiedzania: oczywiście zakłada on, że wypad na Comino nie zajmie ci całego dnia i przeznaczysz na to tylko jego pierwszą połowę. W drugiej połowie dnia zabieramy się za dalsze zwiedzanie Malty; ale nie martw się! Plaż nam nie zabraknie, bo kolejne punkty programu to kolejne piękne plaże, a do tego punkty widokowe i klimatyczne miasteczka. Będzie się działo!

Trasa zwiedzania wygląda tak:
(4.1) Comino Ferries (rejsy na Comino) – (4.2) Wieża Świętej Agaty – (4.3) Popeye Village – (4.4) Plaża Golden Bay – (4.5) Plaża Riviera Beach – (4.7) świątynia megalityczna Ta Hagrat – (4.6) Mosta – (5.2) Mdina – (5.3) Rabat – (4.8) świątynia megalityczna Bugibba Temple

Dzień czwarty – zwiedzanie wyspy Gozo

Na zwiedzanie Gozo – [klik] należy przeznaczyć cały dzień, a zaproponowany przeze mnie plan zdążysz zrealizować tylko wtedy, gdy pojedziesz (a w zasadzie popłyniesz) na Gozo samochodem. Nie jest to ani drogie ani skomplikowane.
Bez samochodu nie będziesz w stanie zrealizować zaproponowanego przeze mnie planu, a podróż na Gozo tylko po to, żeby zobaczyć dwie lub trzy rzeczy jest bez sensu. To jak lizanie lizaka przez papierek.
Nie proponuję więc żadnego alternatywnego planu. Szkoda na to czasu i pieniędzy. Rekomenduję wypożyczenie samochodu i solidną eksplorację wyspy. Gozo jest małe i zachwycające. Wielu osobom podoba się nawet bardziej niż Malta i nie ma w tym żadnej przesady. Aż żal nie skorzystać z takiej okazji.
Zwiedzanie Gozo wymaga napisania osobnego planu. Tutaj tylko sygnalizuję potrzebę rezerwacji na to całego dnia, a szczegółowy opis zwiedzania znajdziesz w osobnym wpisie: Gozo – mapa i plan zwiedzania [klik]

Opisy atrakcji na Malcie

0.1 Birgu (Vittoriosa)

Birgu to niewielkie, średniowieczne miasteczko położone na jednym z cypli w południowej części Wielkiego Portu (Grand Harbour). Od czasu przybycia Rycerzy Zakonu Joannitów na wyspę, Birgu było główną siedzibą Zakonu Maltańskiego i stolicą Malty. W roku 1571 nadeszła zmiana i rolę stolicy przejęła Valletta. Znaczenie Birgu na wyspie było tak duże, że każdy, kto chciał przejąć panowanie nad Maltą najpierw musiał przejąć panowania nad Birgu.
Cypel, na którym mieści się Birgu zwieńczony jest silnie ufortyfikowanym zabudowaniami Fortu Saint Angelo. Górną część fortu nadal zajmuje Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana i ten fragment budynku traktowany jest praktycznie jak teren osobnego państwa, należącego do Zakonu Maltańskiego. Stosowna umowa między Maltą a Zakonem została podpisana w 1998 roku, a potem ratyfikowana w roku 2001 i obowiązuje przez następne 99 lat.
W osobnym wpisie znajdziesz szczegółowy plan zwiedzania Birgu.

Birgu – START spaceru, współrzędne GPS:
35°53’05.5″N 14°31’16.8″E
35.884851, 14.521346 – kliknij i wyznacz trasę

Riche – przystanek autobusowy w pobliżu STARTU spaceru
zatrzymują się linie: 2, 3, 4
współrzędne GPS przystanku:
35°53’07.0″N 14°31’24.4″E
35.885288, 14.523451 – kliknij i wyznacz trasę

Birgu – taksówka wodna, współrzędne GPS:
35°53’25.1″N 14°31’09.7″E
35.890314, 14.519346 – kliknij i wyznacz trasę

0.2 Valletta

Mówi się, że Valletta jest najmniejszą stolicą w Europie. Czy to jest prawda? Na to pytanie można odpowiedzieć: TAK – i będzie to prawda. Można również odpowiedzieć: NIE – i również będzie to prawda! Zależy bowiem, który parametr weźmiemy pod uwagę.
Jeżeli pod uwagę weźmiemy powierzchnię miasta, to faktycznie Valletta jest najmniejsza, ponieważ jej powierzchnia nie przekracza 1 km2 (dokładnie jest to 0,8 km2). Jeżeli jednak wziąć pod uwagę liczbę mieszkańców, to stolica Malty z ludnością na poziomie 6000 osób ląduje dopiero na czwartym miejscu. Mniejsze od niej są:
– Watykan (stolica Watykanu): około 800 osób
– San Marino (stolica San Marino): około 4500 osób
– Vaduz (stolica Liechtensteinu): około 5200 osób

Tak czy inaczej Valletta jest maleńkim miastem, niemal w całości wypełnionym dużymi i ciężkimi, starymi zabudowaniami, z których ogromna część to zabudowania militarno-obronne. Historyczna część miasta składa się niemal wyłącznie z cennych, historycznych budowli i jako całość została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Na wspomnianym już przeze mnie wcześniej obszarze 0,8 km2 znajduje około 320 chronionych prawem, historycznych zabudowań. Nic więc dziwnego, że Valletta zyskała sobie miano “muzeum pod gołym niebem”.
Zwiedzanie Valletty jest więc proste: wystarczy spacerować gdzie się chce. Zdecydowanie łatwiej spaceruje się jednak, kiedy człowiek wie na co patrzy. Zanim więc zaczniesz chodzić gdzie oczy poniosą, to zapoznaj się z przygotowanym przeze mnie planem zwiedzania Valletty. Otwórz go, przeczytaj i ciesz się Vallettą!

Valletta centrum (okolice katedry św. Jana), współrzędne GPS:
35°53’50.8″N 14°30’44.1″E
35.897450, 14.512253 – kliknij i wyznacz trasę

Valletta – brama miejska, współrzędne GPS:
35°53’46.1″N 14°30’32.8″E
35.896149, 14.509119 – kliknij i wyznacz trasę

Valletta – parking w pobliżu murów i wejścia do historycznej części miasta, współrzędne GPS:
35°53’38.0″N 14°30’17.5″E
35.893881, 14.504866 – kliknij i wyznacz trasę

4.1 Comino Ferries – rejsy na Comino

Ten punkt wycieczki wskazuje na miejsce, w którym znajduje się parking, na którym należy zostawić auto wybierając się na rejs statkiem na Comino. Parking przy promach na Comino wypełnia się niestety dość szybko i potem trzeba szukać sposobu na parkowanie w innym miejscu. Poniżej znajdziesz więc namiary na drugi, pojemny i położony blisko parking.

sprawdź: rozkład rejsów na Comino – [klik]

zobacz: oferta rejsów na Comino bezpośrednio z miejscowości wypoczynkowych na Malcie – [klik]

Cirkewwa – przystanek autobusowy w pobliżu promu na Como
zatrzymują się linie: 41, 42
współrzędne GPS przystanku:
35°59’14.3″N 14°19’44.4″E
35.987300, 14.329006 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy promach na Comino, współrzędne GPS:
35°59’16.4″N 14°19’46.9″E
35.987881, 14.329702 – kliknij i wyznacz trasę

Drugi parking w pobliżu promów na Comino, współrzędne GPS:
35°59’12.6″N 14°19’53.0″E
35.986822, 14.331395 – kliknij i wyznacz trasę

4.2 Wieża Świętej Agaty

Podróżując po Malcie na pewno zwrócisz uwagę na widoczne co jakiś czas ufortyfikowane, prostokątne wieże przybrzeżne. Ich głównym przeznaczeniem nie były cele typowo obronne, a raczej obserwacyjne, ochronne i sygnalizacyjne. Prowadzona z nich stała obserwacja morza pozwalała z dużym wyprzedzeniem wykryć nadciągające zagrożenie i szybko powiadomić siły obronne wyspy. Zasada była prosta: należało postawić wzdłuż wybrzeża tyle wież, żeby każda z wież miała w zasięgu wzroku dwie sąsiednie. Jedną z lewej i jedną z prawej strony. Wieża, która wykryła zagrożenie generowała sygnał ostrzegawczy (w formie znaków świetlnych lub dymnych). Sąsiednie wieże, które zauważyły sygnał ostrzegawczy, przekazywały go dalej, ostrzegając o zagrożeniu, itd.
Niektóre z wież dodatkowo miały konstrukcję i lokalizację pozwalające im pełnić typowe funkcje militarne, umożliwiając obronę i zdalny ostrzał napastnika.

Więcej na temat wież przybrzeżnych na Malcie (wraz z ich położeniem) znajdziesz pod linkami poniżej:
– wieże de Redina – [klik]
– wieże Wignacourta – [klik]
– wieże Lascarisa – [klik]

Qammieh – przystanek autobusowy w pobliżu Wieży Świętej Agaty
zatrzymują się linie: 41, 42
współrzędne GPS przystanku:
35°58’36.3″N 14°20’45.7″E
35.976756, 14.346032 – kliknij i wyznacz trasę

Parking pod Wieżą Świętej Agaty, współrzędne GPS:
35°58’28.5″N 14°20’31.9″E
35.974588, 14.342200 – kliknij i wyznacz trasę

4.3 Popeye Village i zatoka Anchor Bay

Ten punkt umieszczam na mapie tylko dlatego, że może być atrakcyjny dla rodzin z dziećmi. Popeye Village jest bowiem sztucznym tworem, miasteczkiem wybudowanym w 1979 roku na potrzeby kręcenia filmu “Popeye”. Po zakończeniu zdjęć wioska Popeya została przerobiona na mały park rozrywki i taką funkcję pełni do dzisiaj.
Jeżeli szukasz rozrywki dla dzieci, to ten punkt może cię zainteresować. Jeżeli szukasz innych wrażeń to wystarczy rzut oka z punktu widokowego, ponieważ (jak łatwo się domyślić) ekipa filmowa na lokalizację wioski wybrała malowniczą zatoczkę Anchor Bay.

Bilety wstępu (2023):
– dorośli: 14 EUR
– dzieci: 7 EUR
więcej informacji: na stronie Popeye Village – [klik]

Popeye – przystanek autobusowy w pobliżu Popeye Village
zatrzymują się linie: 101
współrzędne GPS przystanku:
35°57’39.4″N 14°20’32.7″E
35.960935, 14.342404 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy wejściu do Popeye Village, współrzędne GPS:
35°57’40.0″N 14°20’33.6″E
35.961116, 14.342666 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy punkcie widokowym na Popeye Village i Anchor Bay, współrzędne GPS:
35°57’34.8″N 14°20’27.1″E
35.959675, 14.340873 – kliknij i wyznacz trasę

4.4 Plaża Golden Bay (Ir-Ramla tal-Mixquqa)

Golden Bay (czyli mówiąc prościej Ir-Ramla tal-Mixquqa) to największa i najbardziej znana piaszczysta plaża na wyspie. Jest szeroka, rozległa i posiada wszelkie udogodnienia: bary, restauracje, wypożyczalnie sprzętu plażowego i wszystko co potrzebne, żeby spędzić na niej nie jeden cały dzień. Oczywiście ma też duże, strzeżone kąpielisko z łagodnie opadającym dnem, dzięki czemu młodsze dzieci mają do dyspozycji sporych rozmiarów przybrzeżną płyciznę. W sezonie plaża przyciąga mnóstwo miłośników słonecznych i wodnych kąpieli. Miłośnicy intymnej ciszy i spokoju muszą wtedy zaopatrzyć się w cierpliwość lub stopery do uszu. W szczytowych momentach lata, mimo ogromnej powierzchni na plaży może robić się tłoczno.
Na szczęście jeżeli poziom tłoku lub hałasu przekroczy akceptowalny przez ciebie poziom, to wprost z plaży można wyruszyć na interesujący spacer po najbliższej okolicy. Jest tutaj kilka ścieżek wiodących do naprawdę interesujących punktów widokowych. Z tych właśnie punktów często powstają piękne, kolorowe fotografie, które skutecznie wabią turystów na Maltę. Dla tych widoków warto odbyć taki spacer.

Ghajn Tuffieha Bus Terminus – przystanek autobusowy w pobliżu Golden Bay
zatrzymują się linie: 44
współrzędne GPS przystanku:
35°56’05.2″N 14°20’46.4″E
35.934763, 14.346231 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy Golden Bay, współrzędne GPS:
35°56’04.3″N 14°20’40.8″E
35.934524, 14.344673 – kliknij i wyznacz trasę

4.5 Plaża Riviera Beach (Ghajn Tuffieha)

Położona niedaleko od Golden Bay plaża Riviera Beach (czyli mówiąc prościej Ghajn Tuffieha) to w mojej subiektywnej ciekawszy wybór. Jest mniejsza, nie tak szeroka, ale za to generuje zdecydowanie mniejszy hałas i tłok. Przy tym jest zdecydowanie bardziej malowniczo położona. Wtulona w otaczające ją wzgórza tworzy bardzo przyjemną atmosferę. Z pobliskiego parkingu do plaży wiodą długie i strome, ale wygodne schody. Zejście w stronę plaży jest przyjemne, ale wracając pod górkę niektórzy będą robić przystanki, żeby odsapnąć.
Z Riviera Beach również można, a nawet trzeba pójść na spacer po otaczających ją pagórkach. Otwierają się wtedy przed nami nowe i piękne widoki na malownicze wzniesienia i bajecznie kolorowe zatoki. Polecam tym bardziej, że spacer nie jest ani długi, ani nadmiernie męczący. Wzniesienia przy Riviera Beach ze względu na swoje usytuowania są doskonałym miejscem do podziwiania zachodów słońca.
Przy plaży znajdziesz również bar i restaurację (przetestowałem, świetne jedzenie!) wypożyczalnię sprzętu plażowego i toalety.
Niestety parking przy plaży, mimo że całkiem spory, to bardzo szybko się zapełnia. Trzeba wtedy kombinować z parkowaniem przy ulicy.

Riviera – przystanek autobusowy w pobliżu plaży Riviera Beach
zatrzymują się linie: 44
współrzędne GPS przystanku:
35°55’50.8″N 14°20’50.7″E
35.930770, 14.347420 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy zejściu na plażę Riviera Beach, współrzędne GPS:
35°55’51.1″N 14°20’45.9″E
35.930853, 14.346079 – kliknij i wyznacz trasę

4.6 Mosta

Do Mosty przyjeżdża się głównie by zachwycać się jedną z największych na świecie kopuł wieńczących sklepienie Sanktuarium Wniebowzięcia Matki Bożej, zwanej w skrócie Rotunda w Moście (The Mosta Dome). Statystyki mówią, że pod względem wielkości jest trzecia w Europe (po Florencji i Wytkanie), a dziewiąta na świecie.
Budynek powstał w oparciu o plany Panteonu w Rzymie i to podobieństwo natychmiast rzuca się w oczy. Ciekawostką, którą mieszkańcy Malty powszechnie nazywają cudem, jest zdarzenie jakie miało miejsce podczas jednego z niezliczonych bombardowań, w czasie II wojny światowej. Prowadzące nalot jednostki Luftwaffe zrzuciły w kierunku Rotundy kilka bomb. Jedna z nich odbiła się od dachu Rotundy i spadła na ziemię obok budynku, a druga przebiła kopułę i spadła w 300 osobowy tłum wewnątrz budynku. Żadna z dwóch bomb nie wybuchła. Bomba z wnętrza budynku została wyniesiona, rozbrojona, a następnie zatopiona w morzu. Obecnie w Rotundzie eksponowany jest ten sam model bomby, ale nie jest dokładnie ten egzemplarz, który przebił się przez dach.
Po zrekonstruowaniu dachu w miejscu, gdzie była dziura po bombie, zdobienie celowo nie zostało całkowicie odtworzone, i wskazuje miejsce, w którym kiedyś znajdowała się dziura po bombie.

Rotunda w Moście, współrzędne GPS:
35°54’34.9″N 14°25’33.5″E
35.909706, 14.425970 – kliknij i wyznacz trasę

Nicolo – przystanek autobusowy w pobliżu Rotundy
zatrzymują się linie: 47
współrzędne GPS przystanku:
35°54’52.3″N 14°24’56.4″E
35.914513, 14.415653 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy Rotundzie, współrzędne GPS:
35°54’35.6″N 14°25’31.5″E
35.909894, 14.425413 – kliknij i wyznacz trasę

Dla dociekliwych:
Bezpośrednio pod Rotundą dostępne są do zwiedzania interesujące schrony, z II wojny światowej (można kupić bilet łączony na zwiedzanie rotundy i schronów), a mniej więcej 1300 metrów dalej można natrafić katakumby Ta’ Bistra Catacombs.

Ta’ Bistra Catacombs, współrzędne GPS:
35°54’55.6″N 14°24’58.5″E
35.915454, 14.416241 – kliknij i wyznacz trasę

Bistra – przystanek autobusowy w pobliżu katakumb Ta’ Bistra Catacombs
zatrzymują się linie: 47
współrzędne GPS przystanku:
35°54’52.3″N 14°24’56.4″E
35.914513, 14.415653 – kliknij i wyznacz trasę

Parking w pobliżu katakumb Ta’ Bistra Catacombs, współrzędne GPS:
35°54’55.5″N 14°24’58.0″E
35.915405, 14.416122 – kliknij i wyznacz trasę

4.7 Świątynia megalityczna Ta Hagrat

Świątynia megalityczna Ta Hagrat należy do grupy kilku najstarszych, znanych nam miejsc kultu religijnego na świecie (znajduje się na liście UNESCO).
Ta Hagrat składa się z dwóch głównych części:
– świątynia większa (3600 – 3200 lat przed naszą erą)
– świątynia mniejsza (3300 – 3000 lat przed naszą erą).
Oznacza to, że powstała mniej więcej 1000 lat wcześniej niż piramidy w Egipcie.
Jest najlepiej zachowaną świątynią megalityczną w północnej części wyspy. Lepiej zachowane świątynie znaleźć można tylko w południowej części Malty. Ich opisy znajdziesz w dalszej części tekstu.

Świątynia megalityczna Ta Hagrat, współrzędne GPS:
35°55’07.2″N 14°22’07.2″E
35.918672, 14.368658 – kliknij i wyznacz trasę

Teatrali – przystanek autobusowy w pobliżu świątyni
zatrzymują się linie: 44
współrzędne GPS przystanku:
35°55’10.1″N 14°22’11.6″E
35.919466, 14.369888 – kliknij i wyznacz trasę

Parkowanie na ulicy koło świątyni, współrzędne GPS:
35°55’07.8″N 14°22’07.5″E
35.918827, 14.368752 – kliknij i wyznacz trasę

4.8 Świątynia megalityczna Bugibba Temple

Świątynię Bugibba Temple zamieszczam wyłącznie w charakterze ciekawostki, ponieważ jej obecne usytuowanie jest bardzo osobliwe. Ktoś wpadł bowiem na pomysł, że ze względu dużą atrakcyjność terenu, w miejscu gdzie znajduje się świątynia wybudowany zostanie hotel. I tak się stało. Świątynie została zachowana, ale stała się elementem wyposażenia dużego hotelu, który powstał w tym samym miejscu. Goście hotelowi idąc ze swoich pokojów na basen przechodzą przez świątynię, ponieważ znajduje się ona dokładnie między wyjściem z budynku a basenem.

Świątynia megalityczna Bugibba Temple na terenie hotelu Dolmen Hotel Malta – [klik], współrzędne GPS:
35°57’17.0″N 14°25’05.2″E
35.954720, 14.418110 – kliknij i wyznacz trasę

4.9 Victoria Lines czyli wielki mur maltański

Victoria Lines czasem nazywane są Wielkim Murem, ponieważ w istocie jest to mur i fotyfikacje obronne, które ciągnią się w poprzek całej wyspy od wsi Baħar iċ-Ċagħaq koło Swieqi (na wschodzie wyspy) do zatoki Fomm ir-Riħ (na zachodnim brzegu wyspy).

Przeznaczenie muru było oczywiście czysto obronne i miało oddzielać zaludnioną, południową część wyspy wraz ze stolicą, która wtedy mieściła się w Mdninie, od niezaludnione części północnej.
W ten sposób, gdyby wróg wdarł się na wyspę w jej mniej chronionej, zaludnionej części, to mur chronił resztę wyspy przed dalszą ekspansją przeciwnika.
Dokładnie w tym samym miejscu w pobliżu muru są jeszcze dwa interesujące i w zasadzie “dzikie” obiekty historyczne:
– fenickie, punickie i rzymskie grobowce
– paleochrześcijaśkego hypogeum
Jeżeli dobrze się rozejrzysz to dostrzeżesz je samodzielnie. Gdyby to się nie udało to poniżej zamieszczam pomocne współrzędne GPS.
Na mur da się wejść … ale z tym zapewne łatwo sobie poradzisz bez mojej pomocy 🙂

Punkt orientacyjny pod murem Victoria Lines oraz w pobliżu grobowców fenickich, punickich i rzymskich, oraz paleochrześcijaśkego hypogeum, współrzędne GPS:
35°54’12.2″N 14°22’42.7″E
35.903393, 14.378540 – kliknij i wyznacz trasę

Wykute w skale paleochrześcijaśkego hypogeum oraz fenickie, punickie i rzymskie grobowce, współrzędne GPS:
35°54’13.5″N 14°22’42.0″E
35.903736, 14.378324 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy kaplicy i punkt widokowy na Victoria Lines, współrzędne GPS:
35°54’11.8″N 14°22’39.2″E
35.903272, 14.377552 – kliknij i wyznacz trasę

5.1 Klify Dingli

Spektakularne, wysokie na 200 metrów i piękne klify tworzą fragment zachodniego wybrzeża wyspy, ale dostęp do spektakularnych widoków jest mocno ograniczony. Poniżej podane współrzędne dwóch punktów widokowych, między którymi da się przejść ścieżką. Ze ścieżki dostępne są kolejne widoki, które zasadniczo nie różnią się od tego, co widać z punktów widokowych. Jeżeli jednak masz ochotę rozprostować nogi, to tutaj jest dobra okazja.
Drugi z podanych punktów widokowych uważam za ciekawszy.

Oficjalny punkt widokowy
Carruta – przystanek autobusowy linii strefy “5x” położony najbliżej punktu widokowego. Do punktu trzeba przejść piechotą około 1,1 km lub przesiąść się na autobus 201
zatrzymują się linie: 52, 56, 201 (linia łącząca kilka obszarów)
współrzędne GPS przystanku:
35°51’34.2″N 14°22’55.7″E
35.859506, 14.382149 – kliknij i wyznacz trasę

Maddalena – przystanek autobusowy przy punkcie widokowym na klify Dingli
zatrzymują się linie: 201 (linia łącząca kilka obszarów)
współrzędne GPS przystanku:
35°51’08.0″N 14°23’09.1″E
35.852208, 14.385852 – kliknij i wyznacz trasę

Parking samochodowy przy punkcie widokowym na klify Dingli, współrzędne GPS:
35°51’07.4″N 14°23’08.8″E
35.852061, 14.385782 – kliknij i wyznacz trasę

Drugi punkt widokowy
Drugi (ciekawszy) punkt widokowy na klify Dingli, współrzędne GPS:
35°50’29.4″N 14°23’54.8″E
35.841506, 14.398548 – kliknij i wyznacz trasę

Zuta – przystanek autobusowy przy ścieżce do drugiego punktu widokowego na klify Dingli
zatrzymują się linie: 201 (linia łącząca kilka obszarów)
współrzędne GPS przystanku:
35°50’40.1″N 14°23’56.8″E
35.844471, 14.399097 – kliknij i wyznacz trasę

Kawałek gruntowej zatoczki do krótkiego parkowania przy ścieżce do drugiego punktu widokowego na klify Dingli, współrzędne GPS:
35°50’40.1″N 14°23’58.0″E
35.844460, 14.399434 – kliknij i wyznacz trasę

5.2 Mdina

W języku maltańskim, słowo “mdina” oznacza: miasto. Mdina została założona przez Fenicjan (mniej więcej w VII wieku przed naszą erą), z czasem zyskiwała na znaczeniu, aby w sposób naturalny stać się w końcu stolicą wyspy. Swoją rolę utraciła dopiero w 1530 roku, kiedy to przybyli na wyspę Joannici przenieśli stolicę najpierw do Birgu, a potem do Valletty.
Rola jaką przez wieki pełniła Mdina sprawiła, że składa się ona niemal wyłącznie z budowli pięknych i spektakularnych. Pozycja stolicy zobowiązywała do tego.
Mdina w całości otoczona jest potężnym murem obronnym, a do środka można się dostać tylko przez bramy miejskie.
Obecnie cały obszar Mdiny wyłączony jest z ruchu kołowego i wewnątrz miasta można poruszać się tylko na nogach. Zalecam jednak spacerować bardzo powoli. Miasteczko jest naprawdę małe, rzec można, że wręcz kieszonkowe i błyskawicznie będziecie w stanie obejść je w całości.
Czas spędza się tu bardzo przyjemnie, głównie za sprawą miłej dla ucha ciszy oraz scenerii, którą tworzą piękne zabudowania i wąskie, kamienne uliczki. Zdecydowanie jest to punkt obowiązkowy wycieczki.

Brama główna do Mdiny, współrzędne GPS:
35°53’05.1″N 14°24’12.4″E
35.884746, 14.403439 – kliknij i wyznacz trasę

Mdina – przystanek autobusowy w pobliżu bramy głównej do Mdiny
zatrzymują się linie: 50, 51, 52, 53, 56, 201 (linia łącząca kilka obszarów)
współrzędne GPS przystanku:
35°53’01.8″N 14°24’12.3″E
35.883822, 14.403425 – kliknij i wyznacz trasę

Parking publiczny w pobliżu bramy głównej do Mdiny, współrzędne GPS:
35°53’01.6″N 14°24’13.1″E
35.883785, 14.403637 – kliknij i wyznacz trasę

5.3 Rabat

Teraz zagadka. Jeżeli w języku maltańskim miasto to “mdina”, to jak będa nazywały się przedmieścia? Oczywiście, że udało ci się zgadnąć: rabat. Po maltańsku przedmieścia to “rabat”. Miasteczko Rabat na Malcie to nic innego jak przedmieścia opisanej w poprzednim punkcie Mdiny.
W Rabacie warto przespacerować się wąskimi uliczkami, których ozdobą są piękne balkony, kolorowe okiennice, drzwi i koładki. Sacer można połączyć ze zwiedzaniem Bazyliki św. Pawła, znajdującej się pod kościołem Groty św. Pawła oraz położonych 250 metrów dalej, bardzo ciekawych Katakumb św. Pawła.

Bazylika i Grota św. Pawła, współrzędne GPS (300 metrów od parkingu):
35°52’54.8″N 14°23’56.2″E
35.881879, 14.398943 – kliknij i wyznacz trasę

Katakumby św. Pawła, współrzędne GPS:
35°52’49.8″N 14°23’51.1″E
35.880500, 14.397514 – kliknij i wyznacz trasę

5.4 Koleiny skalne (Cart Ruts)

Zwane są powszechnie jako tory wózków lub koleiny skalne, albo mówiąc prościej po maltańsku Misrah Ghar il-Kbir 🙂
Do końca wciąż nie wiadomo kiedy dokładnie i jak powstały oraz do czego służyły. Badanie nad nimi ciągle trwają, a hipotez jest sporo. Przybliżone datowanie ich powstania mówi jednak, że powstały co najmniej 700 lat przed naszą erą lub jeszcze dawniej. Niektóre szacunki wskazują nawet daty do 2500 – 3800 lat przed naszą erą. Ich głębokość dochodzi do 60 cm, a (nazwijmy to umownie) rozstaw osi wynosi 110 – 140 cm.
Zdaniem większości badaczy ich powstanie wiąże się z efektem ubocznym działań transportowych i właściwościami skały, która tutaj była miękka i podatna.
Obserwacja kolein przywodzi na myśl skojarzenie z ogromną stacją kolejową, na której tory (w tym przypadku koleiny) czasem łączą się ze sobą, a czasem rozwidlają i krzyżują.

Moje obserwacje przywiodły mi na myśl jeszcze kilka innych spostrzeżeń. Jeżeli koleiny powstały pod wpływem transportu, to raczej nie mógł to być zwykły transport, a transport czegoś naprawdę ciężkiego (gdyby zwykły transport powodował powstanie takich kolein, to byłyby one wszędzie na wyspie). Ilość kolein świadczy przy tym o sporym natężeniu ruchu w tym miejscu. Na wyspie takich miejsc z koleinami skalnymi jest kilka (np. w pobliżu Busewdien, Naxxar, San Gwann czy Bidnija), choć te, od których zacząłem opis (Misrah Ghar il-Kbir) wyglądają obecnie najbardziej spektakularnie. Gdyby nanieść na mapę położenie miejsc z koleinami skalnymi oraz miejsc, w których znajdują się światynie megalityczne, to okaże się, że są one blisko siebie. Na przykład koleiny Misrah Ghar il-Kbir oddalone są tylko o ok. 4 km do świątyni Hagar Qim oraz od świątyni Mnajdra. Z następnego obszaru kolein w Busewdien jest całkiem blisko do świątyni Ta Hagrat (2,5 km) oraz Bugibba Temple (3,4 km).
Gdyby porównać przedziały czasu w których powstały świątynie i mogły powstać koleiny, to okaże się, że one również dobrze się pokrywają. I na koniec jeszcze jedno spostrzeżenie. Tuż przy koleinach Misrah Ghar il-Kbir znajduje się … ogromny kamieniołom (!!!). Czyli ktoś współcześnie zauważył, że jest to dobre miejsce do pozyskiwania kamienia. Czy zatem, jeżeli dla nas dzisiaj to miejsce wydawało się dobre by pozyskiwać kamień, to do tych samych wniosków nie mogli dość nasi przodkowie? Byli sprytnymi i bardzo inteligentnymi obserwatorami, a przyrodę, od której bezpośrednio byli zależni czuli bez wątpienia lepiej od nas. Czy zatem koleiny mogły powstać na skutek wzmożonego transportu i przeładunku wydobywanego kamienia, przeznaczonego na pobliskie budowy świątyń?

Obszar kolein skalnych Misrah Ghar il-Kbir, współrzędne GPS:
35°51’10.4″N 14°23’49.2″E
35.852900, 14.396997 – kliknij i wyznacz trasę

Buskett – przystanek autobusowy w pobliżu bramy głównej do Mdiny
zatrzymują się linie: 52, 56
współrzędne GPS przystanku:
35°51’18.5″N 14°23’38.6″E
35.855149, 14.394057 – kliknij i wyznacz trasę

Niewielkie miejsce do parkowania w pobliżu kolein skalnych, współrzędne GPS:
35°51’15.5″N 14°23’47.6″E
35.854310, 14.396548 – kliknij i wyznacz trasę

7.1 Błękitna Grota (Blue Grotto)

Błękitna Grota to jeden z najbardziej znanych cudów natury na Malcie. Jeżeli oglądacie sobie czasem różne zdjęcia w internecie, to Blue Grotto na nich wygląda naprawdę pięknie. A jak jest naprawdę? Dokładnie tak samo! Nie ma w tych zdjęciach żadnej przesady. Fantastyczna formacja skalna wspaniale prezentuje się na tle błękitnej wody, tworząc zachwycający widok, który jest łatwo dostępny do zobaczenia ze specjalnie przygotowanego punktu widokowego.
Jeżeli masz ochotę, to za 10 EUR (cena z wiosny 2023) możesz popłynąć na trwający kilkadziesiąt minut rejs łódką. Podczas rejsu odwiedzisz kilka jaskiń morskich i przepłyniesz pod widoczną z punktu widokowego nogą przy Blue Grotto.
Z punktu widokowego do przystani, z której odpływają łódki trzeba zjechać kilkaset metrów asfaltem w dół. Na końcu drogi znajduje się duży parking, mała osada z restauracjami, barami i sklepami oraz przystań łódek.

Panorama – przystanek autobusowy przy punkcie widokowym na Blue Grotto
zatrzymują się linie: 74, 201 (linia łącząca kilka obszarów)
współrzędne GPS przystanku:
35°49’20.7″N 14°27’26.7″E
35.822429, 14.457415 – kliknij i wyznacz trasę

Niewielki parking przy punkcie widokowym na Blue Grotto, współrzędne GPS:
35°49’21.5″N 14°27’27.4″E
35.822644, 14.457622 – kliknij i wyznacz trasę

Przystań dla łódek – rejsy do Blue Grotto, współrzędne GPS:
35°49’12.1″N 14°27’06.0″E
35.820015, 14.451658 – kliknij i wyznacz trasę

Grotto – przystanek autobusowy przy rejsach do Blue Grotto
zatrzymują się linie: 74
współrzędne GPS przystanku:
35°49’10.3″N 14°27’14.0″E
35.819514, 14.453893 – kliknij i wyznacz trasę

Duży parking przy rejsach do Blue Grotto, współrzędne GPS:
35°49’11.0″N 14°27’14.0″E
35.819720, 14.453883 – kliknij i wyznacz trasę

7.2 Świątynia megalityczna Hagar Qim

Świątynia Hagar Qim to jedna z dwóch najlepiej zachowanych świątyń megalitycznych na Malcie. Jest jednym z najważniejszych zabytków na wyspie i jednocześnie jednym z najważniejszych zabytków kultu religijnego na świecie. Podobnie jak opisywana wcześniej Ta Hagrat została wybudowana około 5500 lat temu (3600 – 3200 pne) i jest jedną z najstarszych świątyń na Ziemi.
Spacerując po świątyni zwróć uwagę na dwa największe monolity wykorzystane do jej budowy. Największy ma 3 metry wysokości, 6 metrów szerokości i waży około 20 tom. Drugi co do wielkości ustawiony pionowo menhir ma wysokość 5 metrów.
W czasie przesilenia letniego przez niewielki otwór do jednej z absyd dostają się bezpośrednie promienie słoneczne. Ma to miejsce tylko przez krótką chwilę podczas wschodu słońca.
Świątynia oczywiście znajduje się na liście UNESCO.

Świątynia megalityczna Haġar Qim, współrzędne GPS:
35°55’07.2″N 14°22’07.0″E
35.918656, 14.368624 – kliknij i wyznacz trasę

Hagar – przystanek autobusowy przy parku archeologicznym Haġar Qim
zatrzymują się linie: 74, 201 (linia łącząca kilka obszarów)
współrzędne GPS przystanku:
35°49’38.9″N 14°26’44.6″E
35.827460, 14.445719 – kliknij i wyznacz trasę

Parking parku archeologicznym Haġar Qim, współrzędne GPS:
35°49’38.7″N 14°26’37.6″E
35.827420, 14.443789 – kliknij i wyznacz trasę
Jeżeli nie będzie miejsca przed budynkiem parku archeologicznego, to kolejny parking jest po drugiej stronie budynku (trzeba objechać budynek).

7.3 Świątynia megalityczna Mnajdra

Druga z najlepiej zachowanych świątyń megalitycznych (świątynia Mnajdra), znajduje się tuż obok poprzedniej. Dzieli je zaledwie 300 metrów i zwiedza się je za jednym razem (obowiązuje ten sam bilet wstępu).
Mnajdra to w zasadzie kompleks trzech sklejonych ze sobą świątyń, zbudowanych pomiędzy 3600 a 2500 lat przed naszą erą.
Stojąc przed świątyniami, najstarszą będziesz mieć po prawej, a najmłodsza położona jest najniżej i najbardziej na lewo. Konstrukcja najmłodszej ze świątyń została zaplanowana tak, aby o różnych porach roku jej wnętrze oświetlały odpowiednio wpadające promienie słoneczne:
– ołtarz na prawo od wejścia oświetlany jest o wschodzie podczas przesilenia zimowego
– ołtarz znajdujący się z lewej strony w tylnym pomieszczeniu oświetlany jest promieniami słonecznymi o wschodzie słońca podczas przesilenia letniego
Nie muszę dodawać, że Mnajdra również jest na liście UNESCO.

Wejście do Mnajdra i oraz Haġar Qim (7.2) jest wspólne, więc autobus, przystanek i parking samochodowy są te same.

8.1 Hypogeum Hal Saflieni

Kolejny maltański obiekt na liście UNESCO to Hypogeum Hal Saflieni. Nieco zaskakujący jest fakt, że dokładne przeznaczenie hypogeum tak naprawdę do dzisiaj nie jest znane. Powstało 2500 lat przed naszą erą i pierwotnie prawdopodobnie pełniło funkcję sanktuarium, a potem zostało przekształcone w nekropolię. Po udostępnieniu hypogeum do zwiedzania okazało się, że cieszy się ono ogromnym powodzeniem, a tłumy turystów zagrażają odkrytym w hypogeum malowidłom naskalnym. W 1992 roku obiekt został zamknięty i przez osiem kolejnych lat prowadzone były ponowne prace nad odpowiednim przygotowaniem zabezpieczeń, pozwalających na udostępnienie obiektu do zwiedzania. O roku 2000 hypogeum można ponownie zwiedzać, ale liczba turystów została ograniczona do 80 osób dziennie (!!!). Turyści wpuszczani są w grupach 10 osobowych i każdego dnia jest tylko 8 wejść. O bilety trzeba zadbać z ogromnym wyprzedzeniem, kupując je najlepiej 2-3 miesięcy wcześniej.

sprawdź: bilety do Hypogeum Hal Saflieni – [klik]

Hypogeum ma trzy poziomy. Najniżej położony poziom sięga 14 metrów pod ziemię. Wewnętrzne korytarze, nisze, komory, hole, stopnie i resztki malowideł ściennych przetrwały do dzisiaj w stanie nienaruszonym.
Krótki oficjalny fim (trwa 30 sekund) z kilkoma migawkami z wnętrza hypogeum zamieszczam poniżej:

Hypogeum Hal Saflieni, współrzędne GPS:
35°52’09.9″N 14°30’25.0″E
35.869409, 14.506941 – kliknij i wyznacz trasę

Pjazza – przystanek autobusowy w pobliżu Hypogeum Hal Saflieni
zatrzymują się linie: 81, 82, 83, 84, 88
współrzędne GPS przystanku:
35°52’15.2″N 14°30’26.1″E
35.870885, 14.507247 – kliknij i wyznacz trasę

Niewielki parking w pobliżu Hypogeum Hal Saflieni, współrzędne GPS:
35°52’16.4″N 14°30’25.8″E
35.871221, 14.507173 – kliknij i wyznacz trasę

8.2 Świątynie Tarxien (Tarxien Temples)

Tarxiem to kolejne ze świątyń megalitycznych wpisanych na listę UNESCO. Znajdują się bardzo blisko Valletty, dlatego naprawdę łatwo do nich dotrzeć. Kompleks świątyń dzieli się na trzy główne, oddzielne (niektórzy dzielą na 5), ale połączone ze sobą części, z których najstarsza powstała około 3500 lat przed naszą erą.
Szczególnie ciekawe są tutaj dobrze widoczne płaskorzeźby przedstawiające zwierzęta domowe, ołtarze oraz wzory zdobień (najczęsciej spiralnych).
Badania świątyni dowodzą, że była ona szczególnie często wykorzystywana do składania ofiar ze zwierząt.

Świątynie Tarxien, współrzędne GPS:
35°52’08.3″N 14°30’40.2″E
35.868984, 14.511178 – kliknij i wyznacz trasę

Neolitici – przystanek autobusowy w pobliżu Świątyń Tarxien
zatrzymują się linie: 81, 82, 84, 85, 88
współrzędne GPS przystanku:
35°52’03.7″N 14°30’40.5″E
35.867698, 14.511262 – kliknij i wyznacz trasę

Parkowanie samochodu w pobliżu Świątyń Tarxien jest bardzo trudne, ponieważ jest to możliwe tylko przy sąsiednich ulicach. Nie ma tutaj typowego parkingu, Najlepiej byłoby gdyby udało się zaparkować na parkingu, który podałem przy Hypogeum Hal Saflieni. Wtedy możesz zobaczyć obie atrakcje bez przestawiania auta, ponieważ są blisko siebie (dzieli je około 500 metrów).

8.3 Marsaxlokk

Do popularności Marsaxlokk przyczyniły się głównie kolorowe łódki zwane Luzzu, które w ogromnej ilości cumują w zatoce. Cała powierzchnia zatoki jest nimi wypełniona, a żywe kolory, na które tradycyjnie maluje się łodzie sprawiają, że tworzy się doskonała sceneria, w której turyści uwielbiają się fotografować.
W miasteczku w każdą niedzielę odbywa się tradycyjny targ, na który zjeżdża się ogromna ilość turystów. Targ ma tradycyjny wygląd i klimat tylko rano (około 7:00), zanim dotrą tu tłumy z całej wyspy. Wtedy jest świeża ryba z porannego połowu i nie ma jeszcze straganów z pamiątkami. Później stragany z pamiątkami i innymi dobrze sprzedającymi się gadżetami otwierają się, wtedy targ traci swój prawdziwy charakter i staje typowym, turystycznym targowiskiem.

Nabrzeże z restauracjami w Marsaxlokk, współrzędne GPS:
35°50’25.2″N 14°32’40.6″E
35.840328, 14.544596 – kliknij i wyznacz trasę

Marsaxlokk – przystanek autobusowy w centrum miasteczka
zatrzymują się linie: 81
współrzędne GPS przystanku:
35°50’27.7″N 14°32’42.3″E
35.841020, 14.545082 – kliknij i wyznacz trasę

Bezpłatny, duży parking w Marsaxlokk, współrzędne GPS:
35°50’26.3″N 14°32’49.7″E
35.840651, 14.547135 – kliknij i wyznacz trasę

8.4 Jaskinia Ghar Dalam

Jaskinia Ghar Dalam znana jest głównie z tego, że pochodzą z niej najstarsze ślady obecności człowieka na Macie, sięgające 5 500 lat przed naszą erą. Odkryto tu również mnóstwo kości zwierząt, które … nigdy nie żyły na Malcie 🙂
Znalezisko to nadal nie zostało jednoznacznie wyjaśnione i naukowcy wciąż szukają rozwiązania tej zagadki.

Wejście do Jaskini Ghar Dalam, współrzędne GPS:
35°50’09.6″N 14°31’39.3″E
35.835987, 14.527575 – kliknij i wyznacz trasę

Jaskinia Ghar Dalam – przystanek autobusowy w pobliżu jaskini
zatrzymują się linie: 80, 82
współrzędne GPS przystanku:
35°50’12.9″N 14°31’42.2″E
35.836908, 14.528395 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy Jaskini Ghar Dalam, współrzędne GPS:
35°50’13.0″N 14°31’40.7″E
35.836949, 14.527962 – kliknij i wyznacz trasę

9.1 Panwie solne w Marsaskala

Powszechnie wiadomo, że na oglądanie panwi solnych jeździ się na Gozo. Nieco mniej powszechna jest informacja, że równie piękne panwie solne można znaleźć również na Malcie. W związku z tym postanowiłem uzupełnić i upowszechnić tę informację, istotną zwłaszcza dla tych, którzy nie mogą lub po prostu nie wybierają się na Gozo. Szkoda stracić taką szansę, ponieważ panwie na Malcie są równie piękne, co te na Gozo. Więcej szczegółów znajdziesz we wpisie: Panwie solne na Malcie – dojazd i zwiedzanie – [klik]

Panwie solne w Marsaskala, współrzędne GPS:
35°51’51.1″N 14°34’16.8″E
35.864182, 14.571340 – kliknij i wyznacz trasę

Olivana – przystanek autobusowy w pobliżu panwi solnych w Marsaskala
zatrzymują się linie: 93
współrzędne GPS przystanku:
35°51’48.0″N 14°34’18.8″E
35.863339, 14.571882 – kliknij i wyznacz trasę

Parking przy ulicy obok panwi solnych na Malcie, współrzędne GPS:
35°51’51.7″N 14°34’14.1″E
35.864365, 14.570570 – kliknij i wyznacz trasę

9.2 Plaża i zatoka St. Thomas

Jedna z mniej znanych i popularnych, ale za to niesamowitych plaż. Zdecydowanie warta odwiedzenia zarówno przez tych, którzy chcą plażować jak i przez tych, którzy nie mają w planie leżenia na plaży. W rankingach najpiękniejszych plaż często pomijana, za to na głowę bije większość tych, które w rankingach są stale polecane.
Polecam osobny wpis na jej temat: Plaża i zatoka St. Thomas – [klik]

Klif i plaża St. Thomas, współrzędne GPS:
35°51’26.1″N 14°34’14.0″E
35.857256, 14.570550 – kliknij i wyznacz trasę

Parkowanie w ślepej uliczce przy plaży, współrzędne GPS:
35°51’28.9″N 14°34’10.6″E
35.858024, 14.569616 – kliknij i wyznacz trasę

Malta – dodatkowe atrakcje i aktywności

Na Malcie oprócz typowych miejsc do zwiedzania można uprawiać całkiem wiele innych aktywności związanych z pływaniem, nurkowaniem lataniem spadochronem na uwięzi, wycieczkami na kładach, itp.
Nie zamieszczę tutaj żadnych konkretnych przykładów, ponieważ oferta ciągle się zmienia i rozwija. Zamieszczę za to link, który przeniesie cię na stronę zbierającą wszystkie aktualnie dostępne oferty w jednym miejscu. Link przygotowany przeze mnie automatycznie filtruje i odrzuca oferty nie związane z naszym tematem.

sprawdź: ciekawe aktywności dla turystów na Malcie – [klik]

Malta – hotele i noclegi

Wybór miejsca w którym należy szukać hotelu zależy od tego co zamierzasz robić na wyspie. Poniżej podam kilka linków, jak zwykle zawierających w sobie filtry, ograniczające wyniki do danej lokalizacji i najbliższej okolicy. Niektóre linki zilustruję zrzutami ekranu prezentującymi wygląd konkretnych hoteli.
Zaproponowanych przeze mnie hoteli nie należy traktować jako tych jedynych i polecanych. Traktuj je raczej jako propozycję, od której warto zacząć poszukiwania, ponieważ wyszukiwarka oprócz wybranego przeze mnie obiektu zaproponuje ci również kilka innych, bardzo podobnych obiektów. Prawdopodobnie w ten sposób szybko znajdziesz dobrą propozycję w dobrej cenie.

Hotel pod aktywne zwiedzanie wypożyczonym samochodem

Tutaj sytuacja jest najprostsza. Do dyspozycji masz w zasadzie całą wyspę i możesz wybrać hotel tam gdzie ci się podoba. Wszędzie dojedziesz autem, a mój plan zwiedzania przygotowany jest tak, że niezależnie od tego gdzie mieszkasz, nie grozi ci robienie niepotrzebnych kilometrów na puste przejazdy. Opcja z wypożyczeniem samochodu jest zdecydowanie najwygodniejsza i daje największą swobodę w wyborze noclegu i realizacji planu zwiedzania.
Ciekawą opcją jest zaplanowanie na przykład dwóch dni na Gozo. Wtedy część czasu spędzasz na Malcie, a część na Gozo.
Kilka propozycji hoteli od których możesz zacząć poszukiwania znajdziesz poniżej.

Eldoris Boutique Living – [klik]

Seaview Stays – [klik]

Mon-Chery – [klik]

Hotel pod zwiedzanie autobusem

W tym przypadku najwygodniej będzie mieszkać tak, żeby w zasięgu krótkiego spaceru mieć główny przystanek autobusowy w Valletcie, z którego odjeżdża większość autobusów. W grę wchodzą więc głównie miejsca w pobliżu Valletty. Można oczywiście mieszkać poza Vallettą ale przejazdy autobusowe staną się wtedy zdecydowanie bardziej uciążliwe. Może się to skończyć tak jak w moim przypadku. Z ulga po dwóch dniach wypożyczyłem samochód i kontynuowałem zwiedzanie wyspy autem.
Kilka przykładowych noclegów w pobliżu Valletty, od których można zacząć poszukiwania znadziesz poniżej. Klikaj i wybieraj.

Hotel Castille – [klik]

Tritoni Valletta Harbour suites – [klik]

Tritoni St Ursula suites – [klik]

Hotel pod leniwy wypoczynek

Jeżeli wybierasz się na typowy leniwy wypoczynek, to poszukaj sobie hotelu gdzieś poza Vallettą, w pobliżu ciekawej plaży, z której z przyjemnością będzie można korzystać. Po przylocie będzie trzeba tam dojechać, ale jak wiesz wyspa jest dobrze skomunikowana i o ile lot nie odbywa się późno wieczorem lub w nocy, to dotrzesz w zasadzie wszędzie.

sprawdź: noclegi hotele w pobliżu plaży San Gorg – [klik]

sprawdź: noclegi i hotele w pobliżu Paul’s Bay – [klik]

sprawdź: noclegi i hotele w Marsaskala – [klik]

sprawdź: noclegi i hotele w Birżebbuga – [klik]

Ważne dla mnie!

Wystaw artykułowi dobrą ocenę (5 gwiazdek mile widziane 😀 )!
To nic nie kosztuje, a dla mnie jest bardzo ważne! Blog żyje z odwiedzin i dzięki temu ma szansę się rozwijać. ZRÓB TO proszę i ... z góry dziękuję!

Jeżeli lubisz moje przewodniki z pewnością przyda ci się stworzony przez mnie katalog przewodników - [klik]. Znajdziesz w nim gotowe pomysły na kolejne wyjazdy, opisy innych kierunków turystycznych oraz alfabetyczny spis przewodników podzielony na państwa, miasta, wyspy i regiony geograficzne.

Zamieszczam również link do profilu na Facebook-u - [klik]. Wejdź i naciśnij "Obserwuj", wtedy nie przegapisz nowych, inspirujących wpisów.

No chyba, że wolisz Instagram. Nie jestem demonem mediów społecznościowych, ale zawsze możesz liczyć na coś miłego dla oka na moim instagramowym profilu - [klik]. Profil chętnie przyjmie każdego obserwatora, który nakarmi go swoim polubieniem.

Czytam WSZYSTKIE komentarze (i to wiele razy). Pod każdym z nich mógłbym napisać, że strasznie dziękuję, bo jesteście naprawdę fantastyczni. Często wracam do komentarzy, ponieważ dodają mi motywacji i energii. Dla mnie jest to nieoceniona skarbnica dobrych emocji!
Dziękuję Wam za to tutaj (nie chce zaśmiecać komentarzy powtarzającymi się podziękowaniami). Wiedz, że zostawiając tu dobre słowo robisz dla mnie naprawdę dobrą robotę!

Tworzone przeze mnie treści udostępniam bezpłatnie z zachowaniem praw autorskich, a blog utrzymuje się z reklam i współpracy afiliacyjnej. W treści artykułów będą więc wyświetlane automatyczne reklamy, a niektóre linki są linkami afiliacyjnymi. Nie ma to żadnego wpływu na końcową cenę usługi lub produktu, ale za wyświetlenie reklam lub skorzystanie z niektórych linków mogę otrzymać prowizję. Polecam jedynie usługi i produkty, które uważam za dobre i pomocne. Od początku istnienia bloga nie opublikowałem żadnego artykułu sponsorowanego.

Niektórzy z czytelników, którym zawarte tu informacje bardzo pomogły, pytają mnie czasem jak można wesprzeć blog? Nie prowadzę zbiórek ani programów wsparcia (typu: patronite, zrzutka czy "kup kawę"). Najlepszym sposobem jest korzystanie z linków. Ciebie to nic nie kosztuje, a wsparcie dla bloga generuje się samo.

Pozdrawiam